Artabanus (Αρταβανος), naam van een vijftal koningen van het parthische rijk, uit de dynastie der → Arsaciden.
1. Artabanus I (211-191?) was volgens sommige historici de naam van de derde koning uit de dynastie; zekerheid bestaat hierover echter niet.
2. Artabanus II (128-123) sneuvelde in de strijd tegen de Tocharen, een mongoolse stam die het oosten van zijn rijk binnengevallen was.
3. Artabanus III (ca. 10-39) bezorgde de Romeinen grote last. Hij werd op de troon geplaatst door een partij die Vonones I, zijn door keizer Augustus tot koning van Armenië gemaakte neef, niet wilde erkennen. Na lange strijd slaagde Artabanus erin Vonones te verdrijven. Germanicus sloot in 18 een verbond met Artabanus en zag af van verdere steun aan Vonones. In 35 kwam de eigenzinnige vorst opnieuw in conflict met de Romeinen. Op verzoek van diens tegenstanders benoemde keizer Tiberius Tiridates, een neef van Phraates IV, tot koning van de Parthen en droeg de Syrische stadhouder Vitellius op de troonsbestijging te verwerkelijken. Deze slaagde hierin, Artabanus vluchtte, maar keerde spoedig met een sterk leger terug en verdreef Tiridates. Omdat hij zich niet sterk genoeg achtte voor een gewapend treffen met de Romeinen, sloot hij met Vitellius een verdrag (37). Kort daarna zag Artabanus zich wederom genoodzaakt te vluchten, maar zijn vazal Izates van Adiabene herstelde hem in zijn macht. In 39 werd hij opgevolgd door zijn zoon Vardanes.
Lit. Schürer 1, 446v. F. Cauer (PRE 2, 1293-1296). - U. Kahrstedt, Artabanus III und seine Erben (Bern 1950).
4. Artabanus IV (80-81) werd door een deel van de Parthen tot koning uitgeroepen in 80 nC, maar kon zich niet lang handhaven tegen Pacorus II (78-116).
5. Artabanus V (213-226/227), laatste koning van het rijk
der Parthen, zoon van Vologeses IV. Toen deze in 209 stierf en door zijn zoon Vologeses V opgevolgd werd, stond Artabanus tegen zijn broer op en maakte zich meester van de westelijke helft van het rijk, terwijl Vologeses zich in Babylon wist te handhaven. Artabanus werd in 216 aangevallen door keizer Caracalla en leed aanvankelijk zware verliezen. Toen Caracalla in april 217 door Macrinus in Carrhae vermoord was, nam de Parth het initiatief; in 217 en 218 versloeg hij Macrinus tweemaal, de laatste overwinningen van de Parthen op de Romeinen, die alle veroverd gebied weer moesten prijsgeven en een zware schatting betalen. Intussen had de → Sassanide Ardasjir zich meester gemaakt van een deel van het parthische rijk en breidde zijn macht steeds verder uit. Artabanus slaagde, evenmin als zijn broer Vologeses V, er niet in hem te onderwerpen. Vologeses werd ca. 223 onttroond, Artabanus sneuvelde in de slag bij Hormuz (226/227). [Nuchelmans]
