De grondgedachten der leer van opvoeding en onderwijs van Herbart zijn door een aantal van diens leerlingen, onder wie waarschijnlijk aan Tuiskon Ziller de eerste plaats toekomt, tot in bijzonderheden uitgewerkt. Een van de meest karakteristieke eigenaardigheden daarvan is de leer der vijf formele trappen, volgens welke de leerling tot het rechte begrip moet worden gebracht.
Deze vijf trappen waren die der Voorbereiding, der Aanbieding, der Vergelijking, der Generalisering en der Toepassing. In Duitsland hebben deze denkbeelden bewust de gehele methodiek der volksschool in de 19de eeuw beheerst. In Nederland zijn pas sedert het einde der 19de eeuw de gedachten der Herbartiaanse school stelselmatig geïntroduceerd door H. de Raaf; zij vonden hier een zeer sterke tegenstander in J. H. Gunning Wzn; haar invloed is daarom in Nederland in de theorie en de methodische doorwerking nooit zo groot geweest als bij de oostelijke naburen.Bibi.: Sämmtliche Werke (G. Hartenstein), 12 dln (1850-1852; in dl XII bibliografie); idem (chronologisch; K. Kehrbach), 19 dln (1887 e.v.); Pestalozzis Idee eines ABC der Anschauung (1802); Allgemeine Pädagogik (1806, herdr. o.a. 1920); Hauptpunkte der Metaphysik (1806); Psychologie als Wissenschaft (1824-1825); Allgemeine Metaphysik (1828-1829); Umriss pädagogischer Vorlesungen (1835, herdr. o.a. 1910); Overzicht der wijsbegeerte (1866, vert. D. Burger); en andere: Ernst Wagner, Vollständige Darstellung der Lehre Herbarts (1887 enz.); Briefe von und an J. F.
H., hrsg. v. Th. Fritzsch (4 dln, Langensalza 1912).
Lit.: H. Zimmer, Führer durch die deutsche H.-Literatur (1910); L. Strümpell, Die Hauptpunkte der H.schen Metaphysik 0840); J. Geluk, Beginselen der opvoedingsleer naar Herbart (1885); D. Burger, H.’s wijsbegeerte (1891); Herbart und die Herbartianer (1897, in: Rein’s Enz. Handb. der Pädagogik); J.
Versluys, Kritische beschouwing van het stelsel van H. (1902); W. Kinkel, H., sein Leben u. seine Philosophie (1903); H. de Raaf, H.’s paedagogiek (1903); Idem, H.’s metafyzica, psychologie en ethiek (1904); O. Flügel, H.’s Leben und Lehre (1907 enz.); Th. Fritzsch, H.’s Leben und Lehre (1921); G. Weiss, J. F.
H. und seine Schule (1928); H. Ch. Fuchs, Die Pädagogik H.’s und Dewey’s (1935); M. J. Langeveld, H. en het proefondervindelijk onderzoek in de huidige opvoedkunde (1942).
