De Sophia-kerk, , een der merkwaardigste gebouwen van Constantinopel, is haar naam verschuldigd aan eene kerk, door keizer Constantijn ter eere van de goddelijke wijsheid (σοφια) gebouwd.
Deze werd later vergroot en verfraaid, maar in 532 door de vlammen vernield. Dit schonk aan den prachtlievenden keizer Justinianus gelegenheid, om een nieuwen, grootschen tempel te stichten, waarmede hij de vermaardste bouwmeesters van dien tijd belastte. Anthemius van Tralles was de ontwerper van het plan en werd in de uitvoering bijgestaan door Isidorus van Milete. Reeds in 537 was de kerk in den vorm van een Grieksch kruis met een op 4 kolommen rustenden koepel in Byzantijnschen stijl voltooid. In 548 evenwel deed eene aardbeving dien koepel instorten. Deze echter werd weder opgebouwd door Isidorus in denzelfden stijl, maar 6 Ned. el hooger. Hij gaf daaraan voorts in plaats van de vroegere half bolvormige eene half ellipsvormige gedaante, zoodat het gewelf lager werd, plaatste tusschen de groote kolommen in het noorden en zuiden aan elke zijde 40 zuilen van graniet, verbond deze door bogen, en deed hierop een muur verrijzen, waarop hij 6 kortere zuilen plaatste. Deze staan in verband met de bovenverdieping, waar zich naar Oostersche wijze de afzonderlijke zitplaatsen der vrouwen bevinden.
De welving van den koepel is zoo flaauw, dat de loodregte hoogte zijner holte slechts het zesde gedeelte van de lengte der middellijn (ruim 32 Ned. el) bedraagt. In het midden echter verheft zich de koepel ruim 50 Ned. el boven den vloer. De binnenzijde van het gewelf, boven de 24 ramen, is met mozaïek bedekt. Het gansche gebouw is van gebakken steen opgetrokken, maar van boven geheel met marmer bekleed, terwijl de vloer belegd is met een mozaïek van porfier en verdantico. De groote kolommen, die den koepel dragen, bestaan uit teerlingblokken, door ijzeren banden verbonden.
De rondloopende gaanderij is 17 Ned. el breed en versierd met 67 zuilen. De ruimte dezer kerk is 75 Ned. el lang en 68 Ned. el breed. Van buiten heeft deze kerk echter geen bevallig voorkomen. De Sophia-kerk (Hagia Sophia) werd in 1543 in eene moskee veranderd, heeft na dien tijd velerlei wijzigingen ondergaan en is in 1847 vernieuwd.
