Héraclitus, een Grieksch wijsgeer, geboren te Ephesus in Klein-Azië, leefde omstreeks het jaar 500 vóór Chr. en werd, wegens zijne zwaartillende gemoedsgesteldheid, die hem zelfs den omgang met menschen deed vlieden, wel eens als de weenende wijsgeer tegenover Demócritus als den lagchenden gesteld. De vrucht zijner in eenzaamheid volbragte nasporingen was een boek over de natuur der dingen, hetwelk, naar men zegt, den titel van „Musae” droeg. Uit fragmenten, door Schleiermacher in het „Museum der Alterthumswissenschaften” verzameld, schijnt te blijken, dat hij het vuur beschouwde als het oorspronkelijk element, waaruit alle andere wezens zijn voortgekomen. Het oorspronkelijke vuur is tevens de wereldgeest, die door middel der zintuigen in den mensch doordringt, om dezen tot bewustheid te brengen, terwijl na den dood de ziel tot dat oorspronkelijk vuur terugkeert. — De leer van Héraclítus werd later door de Stoïcijnen aangenomen en met de zedeleer van Sócrates in verband gebragt.
In de geschiedenis der wijsbegeerte is Héraclítus vooral een merkwaardig persoon als tegenstander van de Eleatische school, die een eeuwig en onveranderlijk zijn aannam en dus alle ontwikkeling als schijn beschouwde, terwijl daarentegen Héraclítus het onveranderlijke zijn loochende, en in alles de beweging van een onophoudelijk worden erkende. Zijne uitspraken getuigen van de diepte zijner gedachten, maar gelijken veel op orakelspreuken en zijn verre van duidelijk. Zijn voortreffelijkst geschrift legde hij in den tempel te Ephesus aan de voeten van Diana. Eene volledige verzameling der fragmenten van zijne werken en eene beschouwing zijner leer vindt men in „Die Philosophie Herakleitos’ des Dunkeln von Ephesos (1858, 2 dln)” van Lassalle.
