Ephesus, in de dagen der oudheid eene der 12 Ionische steden in Klein-Azië en het middelpunt van den handel aldaar, aan de bevaarbare Caystrus en niet ver van de kust gelegen, bezat eene ruime haven en een versterkt kasteel, en was vooral beroemd wegens den tempel van Artemis (Diana) aldaar, die tot de wonderen der wereld gerekend werd.
Reeds in de 6de eeuw vóór Chr. was men begonnen, dien te bouwen, en eerst omstreeks het jaar 400 vóór den aanvang onzer jaartelling werd hij door Demétrius en Paeonius voltooid. Het gebouw werd geschraagd door 128 zuilen, monoliethen ter hoogte van 20 Ned.el, terwijl de meestberoemde kunstenaars van Griekenland hunne krachten aan de versiering van dien tempel hadden besteed. Nadat hij in 354 door Heróstratus in brand gestoken en eene prooi der vlammen geworden was, werd hij onder de leiding van Dinócrates prachtiger dan te voren weder opgebouwd.
Eeuwenlang bleef hij de roem der stad, totdat Nero hem van al zijne kostbaarheden beroofde, en hij in 262 na Chr. door de Gothen op nieuw in brand werd gestoken. — Bij de scheuring van het Romeinsche rijk (395) verbleef Ephesus aan het oostelijk gedeelte en kwam meer en meer in verval. In de 11de eeuw maakten zich de Turken van deze stad meester; wèl werd zij hun in 1206 door Lascaris ontrukt, doch in 1282 nogmaals door de Turken veroverd en in 1391 voor goed ingelijfd in hun gebied.
Op de plaats van het voormalig Ephesus verheft zich thans het ellendige dorp Aisaloek, en van hare voormalige grootheid is niets anders overgebleven dan eenige bouwvallen van den tempel, van het kasteel en van eene waterleiding.
In de „Handelingen der Apostelen” wordt Ephesus meermalen genoemd. Paulus was er 2 jaar werkzaam en schreef van dáár zijn eersten zendbrief aan de Christenen te Corinthe. Volgens de Kerkelijke overlevering heeft de apostel Johannes aldaar gewoond en is hij er gestorven, alsmede Maria, de moeder van Jezus. In het jaar 431 na Chr. werd er het derde oecuménische concilie gehouden tot beslechting der Nestoriaansche, — en in 449 dat tot wegruiming der Eutychiaansche twisten.
