Gepubliceerd op 16-11-2020

Gryffugel Grypfugel

betekenis & definitie

Friese volksnamen voor de Krakeend ← [De Vries 1912; 1928]. Ws. was de eerste naam er het eerst, en is de tweede een verbastering, en tegelijk een wonderlijke en onterechte associatie met fries grypfugel 'hebzuchtig persoon'.

De Krakeend kan nl. op geen enkele manier geassocieerd worden met 'grijpen' (contra B&TS 1995 p.47). In HG 1669, teruggaand op Gesner 1555: Griff-Vogel ("Diese obgenannte Enten ... werden bey den Niederländern gefunden, und deren sind mancherley; welche Smeant, Teeling, Slup, Griff-Vogel und wilde Enten genennet werden." De soorten staan in volgorde van oplopende grootte1; de informatie en de namen kwamen ws. van Gybertus Longolius (zie noot 1 sub Haarsnip).Bij de vorming van Grypfügel kan N Kriependte [VK c.1618] geen rol gespeeld hebben, want dit was eerder een zuidN naam [Wilms 970312,5]. Mogelijk is fries Griet 'Krakeend' slechts een variant.

ETYMOLOGIE De Vries 1928 verwijst naar de noordfriese namen Grêfugl op Amrum en Föhr en Grefügel op Sylt voor de Pijlstaart. (Wüst 1970 geeft de (noord)D namen Gräfägl, Grauvagel en Graue Mittelente voor de Pijlstaart en Graue Ente voor de Krakeend). Uit dit alles blijkt dat in al deze namen verwezen wordt naar het overwegend grijze (grauwe) aspect van de in prachtkleed van deze twee soorten, al zijn er ook wel andere Eendensoorten overwegend grijs! Als de naam voor de vogel er in het oudfries (voor 1550) alwas, zal deze *Gre-fugel geluid hebben. Bij Gryffügel is de eerste ♂ in de naam een metanalytische. Zie ook sub Grêffügeltsje. Voor de etymologie van N grauw/fries grau zie sub Grauwe Fitis.

1 De determinaties zijn wellicht de volgende:

"Smeant" = Wintertaling Anas crecca (de naam 'Smeant/Smient' is later overgegaan op Marecapenelope).

"Teeling" = Zomertaling Anas querquedula.

"Slub" = Slobeend Anas clypeata.

"Griff-Vogel" = Krakeend Mareca strepera en/of Pijlstaart Anas acuta.

"wilde Ente" = Wilde Eend Anas platyrhynchos.

< >