1) District van het groothertogdom Saksen-Weimar, 569⅓ km. groot, in 1900 65.767 inw., 70 gemeenten, is verdeeld in de ambten E. en Gerstungen.
2) E., Isenacum, hoofdstad van het district E., vroeger hoofden residentiestad van het voormalig vorstendom E., gelegen in een schoone streek, aan het noord-westeinde van het Thüringerwoud, aan de monding van de Nesse in de Hörsel, aan de lijnen Halle-Bebra en B.-Liehtenfels, telde in 1900 : 31.442 inw., heeft waterleiding, rioleering, gasverlichting, abattoir; op de Markt, het grootste der openbare pleinen, een Germania-monument ter herinnering aan de in 1870/71 uit het district E. afkomstige gevallenen; aan de Lutherplatz het Lutherhuis, waar Luther als leerling gewoond zou hebben, op de Karlsplatz het bronzen standbeeld van Luther (het werk van Donndorf, onthuld 4 Mei 1895)) onder de vijf kerken (4 Evang. 1 R.-Kath.) is de laat-gotische Georgskirche de grootste, de Nicolaikirehe, in 1150 gebouwd, met achthoekigen toren, in 1887 gerestaureerd, de oudste; vóór de Georgskirche staat een bronzen standbeeld van den te E. gestorven Sebastian Bach, gemodelleerd door Donndorf, gegoten door Howald, onthuld 1884; De voornaamste wereldlijke gebouwen zijn het voormalige, in 1742 onder hertog Ernst August van Weimar gebouwde residentieslot, met voor het front een groot fonteinstuk met verguld standbeeld van den H George, het raadhuis (anno 1641), het gymnasiumgebouw, oorspronkelijk een klooster der Dominicanen, de schouwburg’ op de Theaterplatz, de Kleinda of Klemmo, een in 1260 onder hertogin Sophie tegen markgraaf Heinrich de Doorluchtige gebouwd kasteel, en het in 1888 gebouwde Gewcrbehaus, met permanente tentoonstelling van kunstnijverheid. Merkwaardigheden zijn nog het huis waarinBaeh geboren werd, en het Reutcrhuis, sinds 1886 ingericht tot Richard Wagner-en Frits Reutermuseum. E. heeft verffabrieken, een fabriek van chemische verfstoffen en kalipreparaten, loodwitfabrieken, textiel-industrie, brouwerijen, looierijen, tabak-, olie-, azijn-, lijm-, rijtuig-, schoen-, aardewerkfabrieken enz. Behalve den Wartburg (zie ald.) bevinden zich in de omgeving van E. vele punten die uitmunten door natuurschoon.
E. ontstond sinds 1070, en dankte haar snelle opkomst aan den Wartburg, residentie der landgraven van Thiiringen; de stad werd in 134:1, 1617, 1637 door groote branden geteisterd, en 1 Sept. 1810, door het in de lucht springen van een aantal kruitwagens der Franschen, ten deele verwoest: te E. komen sinds 1852 om de twee jaren de afgevaardigden der verschillende evangelische kerkgenootschappen in Duitschland en Oostenrijk bijeen (Eisenacher kerkconferentie), ter bespreking van belangrijke vraagstukken enz. In 1869 werd hier een arbeiderscongres gehouden, op hetwelk de duitschc sociaal-domokratische arbeiderspartij definitief opgericht werd en het z.g. Eisenacher program werd opgemaakt.
Het voormalige vorstendom E. kwam in 1440 met Thiiringsn aan Saksen, en bij de deeling tusschen Frederik den Zachtmoedige en zijn broeder Wilhelm aan dozen laatste, na wiens dood (1482) het in 1485 aan de Ernestijnsche linie viel; ten slotte kwam E. toen in 1741 met Wilhelm Heinrich de regeerende z.g. jongere linie uitstierf, aan Weitnar.
