Oorspronkelijk duidde de uitdrukking te hooi en te gras niet zomaar een vage frequentie aan (‘zo af en toe’), maar een vastomlijnde: tweemaal per jaar. Te hooi en te gras was een middeleeuwse tijdsaanduiding, vooral voor de tijdstippen waarop er recht werd gesproken: in de zomer (hooitijd) respectievelijk het voorjaar (als het jonge gras uitspruit). Bij deze laatste tijdsaanduiding zal het zijn gegaan om de maand april, die ook vaak ‘grasmaand’ werd genoemd. De volgorde waarin de tijdstippen genoemd worden is een beetje merkwaardig: eerst de zomer, dan het voorjaar. Een eindje over onze oostgrens, in Middelnederduits dialect, nam men de chronologie beter in acht. Daar werden de rechtszittingen als volgt aangekondigd: ‘So moghen de heren twie [= twee keer] in dem iare richte [= recht] holden in dem lande, dat ene bi grase, dat ander bi stro.’ Nu zijn voorjaar en zomer nogal rekbare begrippen, dus er volgde soms voor alle duidelijkheid een precisering. In het Middelnederduits luidde die als volgt: ‘bei grase den dinkstach nach Trinitatis, bei stro, den dinkstach nach Pauli Eremitae’. Als we echter nagaan welke data daarmee nu precies bedoeld zijn, stuiten we op een probleem: Trinitatis is de eerste zondag na pinksteren - dus ver na de grasmaand, en de feestdag van Paulus de Kluizenaar valt op ... 15 januari - niet bepaald het ideale tijdstip om te hooien. We moeten dus aannemen dat te hooi en te gras destijds al niet meer letterlijk werd opgevat.
De halfjaarlijkse frequentie komt, los van de gedachte aan rechtszittingen, nog voor in een gedicht van Bredero, al is er geen sprake meer van een tijdstip in het voorjaar en de zomer. Een jonge vrouw wordt als volgt getypeerd:
Sy lacht by hoy en by gras, dat’s goelickjes [= precies] tweemael ’s jaars.
Later is de door de uitdrukking aangeduide frequentie geleidelijk gezakt. En voorspelbaar zijn de tijdstippen al helemaal niet meer. De uitdrukking betekent nu: ‘vrij zelden, en op ongeregelde tijden’. De vorm bij hooi en bij gras maakte omstreeks 1785 plaats voor de vorm met te.
