Wat is juist: De vijf eerste klanten krijgen een verrassing of De eerste vijf klanten krijgen een verrassing?
De eerste vijf klanten krijgen een verrassing is juist. Er kan er maar eentje de eerste zijn. In de formulering de vijf eerste klanten zijn er vijf ‘eersten’, en dat is vreemd.
Overigens is de volgorde vijf eerste in een bepaalde context wél mogelijk. De zin ‘De vijf eerste hardlopers ontvingen een medaille’ is correct als er vijf groepen hardlopers met elk één winnaar hebben deelgenomen aan een wedstrijd. In de eerste vijf klanten zijn er twee telwoorden in het geding, namelijk eerste en vijf. Als er sprake is van een telwoord en een overtreffende trap van een bijvoeglijk naamwoord (zoals in de dikste vijf heren), is
het veel lastiger te beredeneren welke volgorde de voorkeur moet krijgen. Strenge naslagwerken stellen óók voor een overtreffende trap met een telwoord één volgorde verplicht: eerst de overtreffende trap en dan het telwoord: de dikste vijf heren.
Toch gaat deze aanbevolen volgorde in tegen het taalgevoel van velen. Een bijvoeglijk naamwoord staat bij voorkeur zo dicht mogelijk bij het zelfstandig naamwoord waar het een belangrijke eigenschap van noemt; het vormt daarmee een vaste combinatie. Zonder overtreffende trap zeggen we de twee leuke foto’s.
Zo kunnen we heel goed een verzameling ‘dikste heren/leukste foto’s’ onderscheiden: combinaties die de taalgebruiker liever niet scheidt door een telwoord. Goed verdedigbaar is dan een groepje ‘leukste foto’s’ uit een grotere groep leuke foto’s. Als dat groepje uit twee exemplaren bestaat, klinkt de volgorde de twee leukste foto’s voor veel taalgebruikers natuurlijker dan die welke enkele naslagwerken ons voorschrijven.
