Dit wil zeggen: de lange reeks revolutionaire (maar vreedzame) socialistische hervormingen die plaats moeten vinden binnen de instituties (onder andere bedrijven). In oktober 1967 werd in Frankfurt een Socialistische Arbeidsconferentie gehouden. Een van de sprekers was de Duitse studentenleider Rudi Dutschke. Nadat verschillende andere redenaars als vanzelfsprekend een gewelddadige revolutie hadden gepropageerd, pleitte Dutschke voor iets heel anders: een ‘lange mars door de instituties’. De maatschappij, zo betoogde Dutschke, diende van binnenuit hervormd te worden. Volgens Wolfgang Kraushaar (in het boek Franfurter Schule und Studentenbewegung. Von der Flaschenpost zum Molotowcocktail 1946-1995) dacht de spreker daarbij vooral aan bedrijven die in een crisis verkeerden, zoals de mijnbouw en de textielindustrie. Daar moest men proberen de ‘subventionistisch verschleppte Krise’ (de door een subsidiecultuur onnodig gerekte crisis) te politiseren, zoals Dutschke het in zijn marxisten-bargoens uitdrukte. Een jaar later schreef Dutschke in een, door hem samen met anderen geschreven, voorwoord: ‘Der lange Marsch der revolutionären Guerilla durch die Kontinente ist nicht zu trennen vom langen Marsch durch die Institutionen’ (De lange mars van de revolutionaire guerrilla door de continenten is niet te scheiden van de lange mars door de instituties’).
Dutschke vergeleek de maatschappelijke hervormers dus met marcherende troepen. Met zijn metafoor van een ‘lange mars’ herinnerde hij aan de 10.000 kilometer lange, barre tocht die Mao Zedong in oktober 1934 in ZuidChina was begonnen, samen met 86.859 andere revolutionairen. De deelnemers trokken over niet minder dan acht bergketens en kruisten vierentwintig rivieren. Slechts 4000 van hen haalden het eindpunt, in het noorden van Shen-si. Dat was meer dan een jaar later.
In de loop van de jaren heeft de uitdrukking de lange mars door de instituties haar radicaal-linkse karakter goeddeels verloren. Ook doken er talloze varianten op die met socialisme of zelfs politiek niets meer te maken hadden. Je kunt het zo gek niet meer bedenken of iets heet ‘een lange mars’. Zo sprak iemand in 1993 van de ‘lange mars door de universitaire instituties’, een ander had het over ‘de lange mars door de Europese instituties’. En vaak wordt de uitdrukking verkort doordat de ‘instituties’ worden weggelaten. Zo hebben we ‘de lange mars van Jan Marijnissen’ (NRC Handelsblad in 2003), maar ook een ‘lange mars naar emancipatie’ (titel van een publicatie) en de lange mars ‘tegen kinderarbeid’.
En zelfs de door Dutschke zo verfoeide middenstand heeft zich van de uitdrukking meester gemaakt. Iemand schreef een publicatie met de titel ‘De lange mars naar kwaliteitsbeheersing’. Als Rudi Dutschke dat had voorzien, zou hij zijn metafoor ingeslikt hebben.
