(kraakte, heeft gekraakt),
I. (onoverg.) een vrij scherp, onregelmatig geluid maken of laten horen zoals men hoort wanneer hout breekt, of wanneer delen van een voorwerp over elkaar schuiven of wringen: het bed, de stoel kraakt; mijn schoenen —; de sneeuw kraakt onder de voeten; het vriest dat het kraakt, zeer hard; ijs dat kraakt, breekt niet; een krakende stem; m.n. van iets dat dreigt te breken: de plank kraakte toen die zware vent erover liep; (spr.) krakende wagens duren (lopen) het langst, zwakke mensen overleven soms de sterkere;
II. (overg.)
1. met gekraak, krakend breken: noten, amandelen —; (zegsw.) dat is een harde noot om te -, een moeilijke zaak om uit te voeren; daar werden harde noten gekraakt, er vielen harde woorden; ik heb kwade noten van hem horen -, ik heb lelijke dingen van hem horen vertellen;
2. (van mensen of dieren) ze de leden breken; (plat) God zal me vloek;
3. een film -, ongunstig beoordelen;
4. ledigen, opdrinken, knappen: wij hebben twee flessen gekraakt;
5. (fig.) een code —, die ontcijferen;
6. (scheikunde) ben. voor het splitsen van organische verbindingen met hoog molecuulgewicht in eenvoudiger verbindingen; m.n. van petroleum, om daaruit benzine te bereiden (e).
(e) Men onderscheidt thermisch kraken en katalytisch kraken. Het thermisch kraken wordt gekenmerkt door de vorming van vrije radicalen uit de koolwaterstoffen. Dit kan leiden tot verbreking van de moleculen, dehydrogenatie, isomerisatie of polymerisatie. Bij het katalytisch kraken verlopen de reacties via een carbonium-ionmechanisme (via positief geladen deeltjes). De katalytische kraakprocessen verdienen de voorkeur omdat zij selectiever zijn dan de thermische processen waarbij vaak verschillende reacties gelijktijdig plaatsvinden. Thermische kraakprocessen zijn dan ook sterk op de achtergrond geraakt, →katalytisch kraakproces, →kraakbenzine, →kraakgas.
LITT. N.N.N.Knight e.a., Cracking and reforming (in: G.D.Hobson, red., Modern petroleum technology, 1975).
