Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 31-03-2020

Tympanum

betekenis & definitie

Plaatvormige, meestal ronde, structuur, blootgesteld aan de buitenlucht en gevoelig voor luchttrillingen, die in verbinding staat met zintuigcellen en zo het waarnemen van geluid mogelijk maakt; trommelvlies van terrestrische vertebraten

Het trommelvlies van terrestrische vertebraten wordt embryonaal gevormd vanuit de voorste van een reeks blaasjes die links en rechts vanuit de keelholte naar de zijkant van de kop groeien. Bij amfibieën opent het voorste blaasje echter niet naar buiten zoals bij de vissen, maar vormt met de huid het trommelvlies. Dit vlies vangt luchttrillingen op die via één middenoorbeentje (genaamd columella, homoloog met de stapes van zoogdieren) overgedragen worden op het gehoorzintuig (cochlea). Dit is ook het geval bij reptielen en vogels. Zoogdieren hebben tussen stapes en tympanum twee extra middenoorbeentjes, incus en malleus. Bovendien heeft het tympanum van zoogdieren een ringvormige versteviging, homoloog met het angulare in de onderkaak van reptielen.

Het tympanum wordt gevormd vanuit twee embryonale kiembladen; de buitenkant is ectodermaal en de binnenkant endodermaal (immers de middenoorholte is via de buis van Eustachius continu met de keelholte). Bovendien dragen migrerende cellen van de neurale lijst bij aan de vorming van het tympanum.

Ook bij insecten komen “oren” voor met een tympanum (“tympanaalorganen”), echter deze zijn niet homoloog met de tympana van Tetrapoda. Het insecten-tympanum is een chitine-plaatje met een luchtholte erachter en een directe verbinding met een zintuigorgaan genaamd chordotonaal orgaan. Ze komen voor op allerlei onderdelen van het lichaam zoals de thorax, het abdomen en de poten, en zijn bij minstens zeven insectenordes onafhankelijk van elkaar ontstaan.

Auditieve zintuigen vertonen interessante specialisaties die samenhangen met communicatie tussen de geslachten, territoriumgedrag en de detectie van ultrasone geluiden van vleermuizen; ze zijn een favoriet onderwerp voor evolutiestudies.