methode voor het verduurzamen van voedingsmiddelen. Evenals drogen, koelen en verhitten wordt het conserveren van voedsel met behulp van ioniserende stralen tot de fysische conserveringsmethoden gerekend.
Voedselbestraling heeft een conserverende werking zonder dat het produkt een noemenswaardige temperatuurverhoging of chemische verandering ondergaat. Zodoende blijft de fysische toestand van het voedingsmiddel (bevroren, gedroogd) onveranderd.Vanuit milieu-oogpunt is van belang dat bestraling een alternatief kan bieden voor het gebruik van chemische additieven, zoals de kiemremmingsmiddelen isopropylN-fenylcarbamaat bij aardappelen en maleïnehydrazine bij uien en voor het gebruik van gifgassen voor het ontsmetten van voedingsmiddelen en grondstoffen. Hierdoor kan de belasting van het levensmiddelenpakket met chemische middelen worden verminderd. In Nederland wordt in plaats van begassing van specerijen en kruiden met etheenoxide sinds vele jaren bestraling toegepast, omdat begassing toxicologisch grote problemen kan opleveren. Straling biedt ook de mogelijkheid tot energiebesparing, doordat het energieverbruik veel lager ligt dan bij conservering door verhitting of door bevriezing.
Voor voedselbestraling komen in aanmerking: gammastralen, afkomstig van de radioactieve elementen kobalt-60 of cesium137 en elektronen- en röntgenstralen, geproduceerd door versnellingsmachines. Gamma- en röntgenstralen hebben een groot doordringend vermogen, waardoor het mogelijk is het produkt te bestralen in bulkverpakking. Elektronenstralen hebben een geringe doordringingsdiepte en kunnen alleen worden gebruikt voor een produkt dat is verpakt in een dunne laag. Zoals elke conserveringsmethode heeft voedselbestraling naast voordelen ook haar nadelen. Bij een te hoge dosis kunnen textuur- en kleurverliezen optreden. Ook zijn sommige aroma- en smaakstoffen gevoelig voor straling, zodat er analoog aan een diepvries- of bliksmaak een bestralingssmaak kan ontstaan. Dit kan vooral optreden bij voedingsstoffen die een hoog eiwit- of vetgehalte bezitten.
Het is gebleken dat voedselbestraling geen nadelige gevolgen heeft voor de menselijke gezondheid en dus op veilige wijze kan worden toegepast. Bij de bestraling van voedingsmiddelen kan geen radioactiviteit in het produkt ontstaan. De voor dit doel gebruikte gammabronnen en versnellingsmachines werken met een energie die ver beneden de ondergrens ligt van 10 MeV, waarbij radioactiviteit kan worden geïnduceerd. In 1980 heeft een WHO/FAO/IAEAcommissie van deskundigen verklaard dat bestraling van voedsel met een stralingsdosis tot 10 kGy geen toxicologisch gevaar inhoudt en dat daarom toelating van dergelijke bestraalde voedingsmiddelen niet langer een toxicologisch onderzoek behoeft. Bovendien werd gesteld dat tot en met deze dosering geen speciale microbiologische en voedingskundige problemen zijn te verwachten.
In Nederland is het in de handel brengen van bestraalde levensmiddelen aan bepaalde voorwaarden verbonden. De toestemming wordt gegeven door de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Deze wordt hierin geadviseerd door de Commissie Voedselbestraling van de Gezondheidsraad. Bestraling van voedingsmiddelen, grondstoffen en hulpgrondstoffen geschiedt in Nederland bij het Proefbedrijf Voedselbestraling te Wageningen, dat in 1965 op gezamenlijk initiatief van overheid en bedrijfsleven gesticht werd, en sinds kort ook bij een commercieel bedrijf te Ede.
In België mogen alle voedingsmiddelen die vermeld zijn in het MB van 16.7.1980 worden bestraald alvorens zij in de handel worden gebracht. Elke bestraling moet men eerst melden aan de Inspectie van de Eetwaren.
Toepassingsmogelijkheden voor de bestraling van voedsel met de vereiste stralingsdosis.
produkt doel dosis kGy* aardappelen, uien kiemremming 0,02-0,15 graan, meel, gist, gedroogde vis en vruchten, vers tropisch fruit (voor quarantaine doeleinden) afdoding van insekten, hun larven en eitjes (desinfestatie) 0,1-1,0 vlees, vis, gevogelte houdbaarheidsverlenging onder koeling 0,1-2,5 tomaten, bananen, mango’s rijpingsvertraging 0,25-1,0 champignons, asperges groeiremming 1,0-1,5 zacht fruit (aardbeien) en cacaobonen schimmelremming 2,0-5,0 vis, vlees parasietenbestrijding 2,0-5,0 verse en diepgevroren produkten zoals kip, garnalen, kikkerdelen ziektekiembestrijding (o.a. Salmonellae) 1,0-5,0 specerijen en kruiden ontsmetting (kiemarm maken) 5-10 gedroogde groenten droog- of kooktijd verkorting 10-20
*lkGy = 1 kilogray
1 gray is equivalent met een hoeveelheid geabsorbeerde energie van 1 joule per kilogram weefsel.
