De koningin houdt jaarlijks op eerste kerstdag via de radio, en sinds 2000 ook via de televisie, een toespraak. De traditie van deze jaarlijkse kerstgroet of kerstboodschap is in 1948 ingesteld door koningin Juliana.
Koningin Wilhelmina was het eerste staatshoofd dat in 1914 ter gelegenheid van Kerstmis een (schriftelijke) boodschap aan het Nederlandse volk zond. Gedurende de oorlog zou zij een enkele maal een kersttoespraak richten tot de Nederlandse bevolking en de bevolking van Nederlands-Indië. In 1943 sprak zij ook een paasboodschap uit, en in 1944 hield zij via de radio een nieuwjaarstoespraak voor de bevolking van Nederlands-Indië. In buitenlandse monarchieën, bijvoorbeeld in België en Groot-Brittannië, is een kersttoespraak van de koning(in) eveneens gebruikelijk. Andere vorsten, bijvoorbeeld in Noorwegen, Spanje, Zweden en Denemarken, kiezen voor een nieuwjaarstoespraak. Voor de kerstboodschap geldt net als voor andere toespraken de ministeriële verantwoordelijkheid.
Maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld de troonrede, krijgt de koningin van de minister-president in de kersttoespraak meer ruimte voor het uitdragen van een persoonlijke visie. In de kersttoespraken wordt sinds 1948 steevast gerefereerd aan de geboorte van Jezus Christus en het ‘Feest van het Licht’. Verder kunnen verschillende thema’s aan bod komen, variërend van veiligheid tot vrijheid en van milieubeleid tot armoede. Een enkele maal wordt verwezen naar omstandigheden binnen de koninklijke familie, bijvoorbeeld naar aanleiding van de Greet Hofmans-affaire in 1956, het overlijden van koningin Wilhelmina in 1962, de verslechterende gezondheidstoestand van prinses Juliana in 2003 en het overlijden van koningin Juliana en prins Bernhard in 2004. In 1988 ontstond enige commotie over de kersttoespraak van koningin Beatrix. De tekst ‘Langzaam sterft de aarde en wordt het onvoorstelbare het einde van het leven zelf toch voorstelbaar’ werd door velen beschouwd als een persoonlijke reactie op wat zij eerder dat jaar over het milieubeleid in de troonrede had moeten zeggen.
De kersttoespraak wordt van tevoren opgenomen. Voor de televisie-uitzendingen wordt gebruik gemaakt van de Witte Eetzaal in paleis Huis ten Bosch.Zie ook toespraken.
