Ook wel dame d’honneur genoemd. Hofdames vervullen een belangrijke representatieve functie binnen de hofhouding.
Waren het in de negentiende eeuw jonge, ongetrouwde, adellijke dames (freules) die dag en nacht intern op het paleis woonden, tegenwoordig zijn het (gehuwde) maatschappelijk zelfstandige dames van goede komaf met een sterk sociaal netwerk, die vaak in een persoonlijke relatie tot de koningin staan en ook inhoudelijk de koningin bij een bezoek of ontvangst kunnen bijstaan.In de negentiende eeuw was de functie van hofdame niet altijd even gewild. Vooral dochters van hovelingen werden benaderd voor de functie, die hoge kosten met zich meebracht en slechts matig betaalde. De taken bestonden voor een belangrijk deel uit het begeleiden van de koningin of een prinses, het schrijven van briefjes, brieven en telegrammen, en het gezelschap houden als daarom gevraagd werd. Een huwelijk leidde meestal tot het nemen of krijgen van ontslag, waarbij de manier waarop men van het hof vertrok bepaalde of men ‘oud-hofdame’ werd (met onmin vertrokken) of ‘hofdame honorair’ (in goede verstandhouding vertrokken).
Vandaag de dag lijkt de inhoud van de functie van hofdame meer op die van de vroegere dame du palais, een niet meer in gebruik zijnde titel voor een hofdignitaris die hiërarchisch tussen hofdame en grootmeesteres in stond. Hofdames zijn, vaak samen met een adjudant, nauw betrokken bij de inhoudelijke en organisatorische voorbereiding van evenementen en bezoeken. Namens de koningin draagt de hofdame zorg voor een sociaal soepel lopend programma, terwijl de adjudant vooral op protocol en logistiek let. Kamerheer, hofdame en adjudant worden ook wel de ‘begeleidende dienst’ genoemd. Koningin Beatrix beschikt over minimaal vier hofdames. Voor hun werkgebied bestaat een zekere geografische verdeling; één hofdame voor de regio Den Haag, één voor de regio Rotterdam, één voor Amsterdam en één voor de provincies.
Hofdames ontvangen geen salaris, alleen een onkostenvergoeding. Alle hofdames zijn formeel hofdames van de koningin, alhoewel zij ‘uitgeleend’ kunnen worden aan andere vrouwelijke leden van het Koninklijk Huis. Ook bij inkomende staatsbezoeken wordt bijvoorbeeld aan de vrouwelijke partner van de gast een hofdame toegewezen.
