DE MIDDEN-BYZANTIJNSE KUNST: PROLEGOMENA
In de midden-Byzantijnse periode beleefde het Byzantijnse rijk een grote politieke opbloei na de zware crisis van de ikonoklas- tenstrijd. Sterke keizers uit de Macedonische dynastie, als Basilius I, Leo VI, Constantijn VII Porphyrogennètos en Basilius II, hebben nieuwe grondslagen gelegd voor de handhaving en uit¬breiding van de Byzantijnse staat. In de oostelijke provincies wordt de aanval van de Arabische wereld afgeslagen en de Balkanlanden moeten na de onderwer¬ping van Bulgarije de suprematie van Byzantium erkennen. Maar niet alleen politiek betekent deze periode een versterking van het rijk; ook geestelijk-religieus is er een belangrijke opbloei. Het gevolg van de opbloei en van de hernieuwde universele pre¬tenties van de oostelijke kerk onder patriarch Photios is de breuk met de kerk van Rome.
Deze breuk wordt gecompenseerd door de behendige manier, waarop de Slavische volkeren tot de oostelijke kerk en liturgie worden gebracht door het invoeren van de Slavische kerktaal. Via de orthodoxe kerk worden immense gebieden gewonnen voor de uitbreiding van de Byzantijnse cultuur: de gehele Balkan en Rusland. Het kerkelijke en culturele universalisme van Byzantium richt zich op het Oosten. Ook in het binnenland is een geestelijke en culturele vernieuwing te constateren.
Basilius I streeft naar een verbinding tussen de Romeinse rijks¬traditie en wetgeving en de tot nieuw leven gewekte Griekse cultuur; de nieuwe grondslagen, welke door hem worden gelegd, zijn sterk genoeg om tot de ondergang van het rijk in stand te kunnen blijven. Rondom de fijnzinnige en kunstlievende Constantijn Porphy¬rogennètos vormt zich een centrum van wetenschappelijk-huma- nistisch onderzoek en het gaat niet te ver, de zogenaamde ’renais- sanceverschijnselen’ in de beeldende kunst als gevolg te zien van Constantijns activiteit. Zijn hoogtepunt bereikt deze politieke en culturele opbloei van Byzantium onder Basilius II (976-1025).
In de Komnenentijd blijft het streven naar handhaving van de heroverde positie van Byzantium (1081-1185) bestaan. Bovendien ontstaat er een nieuw contact met het Westen, dat is ingeleid door de kruisvaarders. Ook in deze periode regeren belangrijke keizers, bijvoorbeeld Alexius I en Manuel I. De traditie van het Byzantijnse humanisme wordt voortgezet door de dochter van Alexius I, Anna Komnena. Niettemin vertonen zich in het poli- tiek-maatschappelijke leven reeds scheuren, die wijzen op een komende ineenstorting. Deze volgt ook inderdaad bij de verove¬ring van Constantinopel door de kruisvaarders (1204).
door Prof. Dr. W. Sas-Zaloziecky.
