Hoewel door de eeuwen heen er steeds een streven is geweest om tot een v. te komen, heeft eerst de Wereldoorlog dat verlangen zoo intens gemaakt, dat tegelijk met het totstandkomen van den vrede van Versailles de V. werd opgericht. Wilson, die de groote drijver was, werd in zijn eigen land niet gevolgd.
Volgens het handvest van den V. is deze opgericht om de samenwerking tusschen de staten te bevorderen en den vrede en de veiligheid te garandeeren. De eerste 27 artikelen van de vredesverdragen van 1919 behandelen den V. Men sloot de overwonnen staten voorloopig uit. Er waren oorspronkelijke leden en later toetredende.
In de organisatie van den V. waren veel moeilijkheden. Van grootste gewicht was de verhouding van de kleine staten tot de groote. Volkenrechtelijk is elke staat gelijk, maar politiek is er een zeer groot verschil. Een oplossing is gevonden in de twee organen van den Volkenbond, nl. de Vergadering, waar elk lid zijn stem heeft en die een keer per jaar vergadert, en den Raad, met de groote mogendheden als vaste leden en wisselende leden voor de kleinere.
Elke staat, kolonie of dominion, die vrij geregeerd wordt, kan lid -worden als 2/3 der vergadering toestemt. Elke staat heeft een stem en als niet anders is voorgeschreven wordt eenstemmigheid geëischt.
Art. 8 van den V. schrijft voor de handhaving van den vrede vermindering van bewapening voor; de ontwapeningsconferentie onder leiding van Henderson heeft geen succes gehad. Art. 10 gaat van het standpunt uit, dat de leden onderling den bestaanden territorialen toestand waarborgen. De art. 11 tot en met 17 zijn van groote beteekenis. Zij bevatten de regelen, die gevolgd moeten worden bij dreiging van oorlog, want reeds elk oorlogsgevaar raakt den V. De Raad moet dan alles bespreken. Er bestaat mogelijkheid van arbitrage, rechterlijke uitspraak of behandeling voor den Raad.
Breekt desondanks toch oorlog uit, dan is er mogelijkheid van economische en financieele sancties (art. 16), zelfs van gezamenlijken oorlog. Er moet een internationaal gerechtshof opgericht worden, hetgeen geschied is in Den Haag. Mogelijkheid van verandering in internationale situaties geeft art. 19, dat tot heden niet toegepast is. De veroverde koloniën worden onder mandaat gesteld (art. 22).
Elk artikel van het pact bergt tal van moeilijkheden in zich, die niet alleen door juridische interpretatie opgelost kunnen worden.
De V. heeft een secretariaat te Genève. Duitschland is in 1926 lid geworden en in 1935 uitgetreden. Sowjet-Rusland is in 1934 lid geworden. Brazilië, Japan en Italië hebben ook den V. verlaten. De opkomst der autoritaire staten heeft grooten afbreuk aan den V. gedaan.
Toch heeft de V. nuttig werk verricht, vooral op sociaal en humanitair gebied. Een belangrijk onderdeel is nog de Internationale arbeidsorganisatie.
Lit.: H. v. d. Mandere, Vijftien jaren arbeid van den Volkenbond (1935); Struycken, Volkenbond (1926).
L. Janssens.