20e en laatste Algemeene Concilie, van 8 Dec. 1869 tot 20 Oct. 1870. Het was reeds sinds 1864 voorbereid door rapporten over de te behandelen kwesties, die door Rome aan vsch. bisschoppen waren aangevraagd. In 1869 werd de geheele te behandelen stof door zes uit vsch. naties samengestelde voorbereidende commissies in schemata verwerkt. Aan het Concilie, dat in de St.
Pieter te Rome werd gehouden, is door 774 vaders (kardinalen, bisschoppen, ordesgeneraals en abten) deelgenomen; er werden 93 algemeene vergaderingen gehouden, waarvan 4 onder voorzitterschap van paus Pius IX. Hoewel de voorbereidende commissie voor de geloofszaken niet van plan was de dogmaverklaring van de pauselijke ➝ onfeilbaarheid (voor de leerstellige beteekenis hiervan zie dit woord) op het program te zetten, werd deze kwestie toch het hoofdpunt. Vóór de bijeenkomst toch had ze reeds in zeer heftige polemieken de publieke opinie overheerscht. Kerkelijke kringen buiten het Concilie drongen er op aan de onfeilbaarheid des pausen als geloofspunt te definieeren, en dit had heftige bestrijding gevonden, vooreerst bij een aantal Katholieken, ook bisschoppen, die hoofdzakelijk tegen de opportuniteit waren en grooten afval van liberale en halfslachtige Katholieken vreesden, vervolgens bij alle vijanden van het pausdom: liberalen, Jansenisten, Gallicanen enz.
Zelfs de politiek (Hohenlohe, Gladstone) ondernam verhinderingspogingen.Kardinaal Dechamps van Mechelen was de eerste, die, toen de kerkvergadering reeds geopend was, het voorstel deed om de kwestie der onfeilbaarheid op het program te plaatsen, hetgeen in Mei 1870 geschiedde. De groote meerderheid der vereenigde vaders vond thans, dat wegens de heftige bestrijding de definieering van het vrijwel altijd practisch en theoretisch aanvaarde leerstuk noodzakelijk was geworden; een minderheid (Dupanloup, Hefele, Ketteler, Strossmayer) bestreed niet, althans wilde niet bestrijden, het dogma, doch vond de definieering met het oog op de algemeene beroering buiten de Kerk thans niet opportuum. Buiten het Concilie bestreden Döllinger, Friedrich e.a. ook het dogma zelf. Na uitvoerige beraadslagingen, waaraan geenszins de vrijheid van het woord ontbroken heeft, zooals door tegenstanders van het Concilie ten onrechte beweerd is, stemden 18 Juli 1870 van de 535 nog aanwezigen slechts twee bisschoppen tegen de definitie der onfeilbaarheidsverklaring, doch toen de beslissing eenmaal gevallen was, erkenden ook zij het dogma. De zgn. minderheidsbisschoppen, 55 in getal, hadden zich daags te voren met verlof van den paus uit Rome verwijderd, om niet vóór een definitie te moeten stemmen, die zij niet wilden bestrijden, maar waarvan zij de afkondiging inopportuum achtten. Ook zij onderwierpen zich zonder uitzondering aan de gevallen beslissing. De door hen gevreesde afval had niet plaats; alleen in Duitschland en Zwitserland vormden zich kleine ➝ Oud-Katholieke sekten.
Ten gevolge van den inval der Piëmonteezen in den Kerkel. Staat en na de inneming van Rome (20 Sept. 1870) werd het Concilie voor onbepaalden tijd verdaagd (20 Oct.). Vele uitvoerig voorbereide voorstellen van leerstelligen en disciplinairen aard bleven onafgewerkt liggen. Naast de dogmatische constitutie Over het Katholiek Geloof (God, Openbaring, Geloof, Rede, verhouding van deze laatste tot elkander), was alleen een gedeelte van die Over de Kerk van Christus afgehandeld, en wel het elfde hoofdstuk, waarin het primaat en de onfeilbaarheid van den paus waren gedefinieerd.
Lit.: Klaar en zaakrijk overzicht in De Jong, Handb. der Kerkgesch. (3IV, p. 168-177), alwaar ook ruime literatuuropgave. De documenten zijn verzameld in Collectio Conciliorum Lacensis (VIl); de uitvoerigste geschiedenis (Kath.) is die van Granderath, Gesch. des Vatik. Konzils (3 dln. 1903-’06); geheel anti-kerkelijk is die van Friedrich, Gesch. des Vatik. Konzils (3 dln. 1877-’87). Belangrijke aanvullingen geeft nog Mourret, Le Concile du Vatican, d’après des documents inédits (1919). Een goed Ned. boekje is de Petrus-Canisius-uitgave van Hollenberg, De zegepraal der pausel. onfeilbaarheid op het Vatic.
Concilie (1911). Gorris.