Vaticaan, de tegenw. ambtswoning van den paus, bevat vsch. regeeringsbureau’s en instellingen van kunsten en wetenschappen. Reeds in de 4e eeuw stond er een klein pauselijk paleis bij St. Pieter, dat in 800 waardig genoeg was om Karel den Grooten en in 962 om keizer Otto I te herbergen. Het werd in de volgende eeuwen uitgebreid, zoodat de pausen er zich na hun verblijf te Avignon in 1378 metterwoon konden vestigen.
Het tegenwoordige gebouwencomplex is hoofdzakelijk tot stand gebracht in den tijd der Renaissance, tusschen de jaren 1450 en 1590, ofschoon ook de latere pausen er veel in hebben veranderd en verbeterd. Vanaf het St. Pietersplein ziet men een vooruitspringend vierkant gedeelte, dat dateert uit den tijd van Sixtus V (1585-’90) en op de eerste etage (boven de ambtswoning van den kardinaal-staats-secretaris) de werkkamer en de ontvangzalen van den paus en op de tweede diens particuliere vertrekken bevat. Links van dit gebouw ziet men een binnenplein, het zgn.
Cortile di San Damaso, kenbaar aan de met glas gesloten halfbogen, die de gangen of loggia met de fresco’s van Raffael afsluiten. Het geheele gebouwencomplex, dat zich op zij van en achter dit binnenplein bevindt, is toegankelijk voor het publiek en bergt de kostbare monumenten van geschiedenis en kunst, nl. de Sixtijnsche kapel, gebouwd door Sixtus IV (1471-’84) en beroemd om haar fresco’s der Florentijnsche en Umbrische meesters en vooral van Michelangelo; het Apartement van Borgia, het woonhuis van Alexander VI en bekend om zijn fresco’s van Pinturicchio e.a.; dan de zgn. Stanzen van Raffael, d.i. de vertrekken van paus Leo X, waarin de Sala della Segnatura met de Disputa del santissimo Sacramento en de School van Athene; ten slotte de kapel van Nicolaas V met het werk van fra Angelico.
In de uitgestrekte galerijen, die dit gebouwencomplex met het Belvedere (d.i. het zomerverblijf van Inniocentius VIII, 1484-’92, op het hoogste punt van het hellend terrein gelegen) verbinden, bevinden zich de ➝ Vaticaansche Bibliotheek en het ➝ Vaticaansch Archief en de musea.
Bij deze laatste onderscheidt men de waardevolle Etruskisch-Egyptische verzameling, het museum van Klassieke beelden met de wereldbekende stukken als de Laocoöngroep, den Apollo van Belvedere, den Hennes van Praxiteles, ten slotte de Pinacotheek, die haar belangrijkheid vooral dankt aan de Arazzi (tapijten) en de paneelen van Raffael (kroning van Maria, Madonna van Foligno, Transfiguratio). Slechts om deze monumenten van cultuur en kunst is het Vaticaansch paleis de „rijkste” residentie der wereld.Lit.: J. O. Smit, Rome (III 1937). Post.