Sint Petrus werd na zijn kruisdood te Rome begraven bij den Vaticaanschen heuvel naast het Circus van Nero. Volgens de traditie bouwde reeds zijn 2e opvolger Anacletus een → memoria of grafkapel. Onder keizer Constantijn verrees daar een machtige basiliek. Ze was even breed als de tegenwoordige en reikte in dc lengte van den ingang der tegenwoordige tot ongeveer midden onder den koepel (zie afbeelding in kolom 64 in deel IV).
Die oude P. werd in den loop der eeuwen rijk versierd en geraakte pas in de 14e e. in verval. Nicolaas V besloot eerst tot restauratie, dan tot nieuwbouw, maar pas in 1506 werd daarmee door Julius II begonnen. Bramante ’s plan was een koepelkerk in den vorm van het Grieksche kruis. Dat plan werd later gewijzigd.
Wel kwam eerst onder leiding van Michelangelo de koepelbouw tot stand. Hij werd na zijn dood door Della Porta voltooid in 1592. Daarna werd echter de rest van de oude kerk afgebroken en Maderno bouwde een nieuw langschip, zoodat het geheel den vorm kreeg van het Latijnsche kruis. Het werd 18 Nov. 1626, eer de nieuwe P. door Urbanus VIII kon worden geconsacreerd.
Bernini ontwierp de twee machtige colonnaden, die het voorplein omvatten (1655-’67) en die nu een afsluiting krijgen aan de stadzijde. Het ontzaglijke, volmaakt symmetrische bouwwerk is 187 m lang (met het voorportaal 211 m) en het kruis boven den koepel staat op 114 m hoogte. Het graf van St. Petrus bevindt zich onder het altaar der Confessio, midden onder den koepel.
Het altaar wordt overhuifd door het baldakijn van Bernini, gedragen door vier getorste zuilen van brons. Tegen den eersten pijler rechts voor het altaar staat het bronzen beeld van St. Petras. In de zijbeuken en kapellen, en in de krypte of benedenkerk, staan tal van grafmonumenten van pausen (tot en met Benedictus XV) en vorsten, deels nog uit de oude kerk, in allerlei stijl.
Behalve het gebeente van St. Petras worden er als relieken bewaard en bij sommige gelegenheden van de loggia’s onder den koepel vertoond: een gedeelte van het H. Kruis, de zweetdoek van Veronica, de H. Lans, het hoofd van St.
Andreas en St. Sebastiaan, enz. In deze kerk werd het dogma der Onbevlekte Ontvangenis afgekondigd en het Vaticaansch Concilie gehouden. Ook hebben er de heiligverklaringen plaats, de pauskroning en andere plechtigheden.Lit.: Kuhn, Roma (71912); Lex. Theol. Kirche (VIII); A. de Waal, Der Rompilger. Franses.