Peter (eigennaam)

betekenis & definitie

Zie ook → Petrus en → Pieter.

Vorstelijke personen.

Peter I de Groote, tsaar van Rusland (1682-1689-1725). * 9 Juni 1672 te Moskou, ♱ 8 Febr. 1725 te St. Petersburg. Oudste zoon uit het tweede huwelijk van tsaar Alexis. P. wist zich na een jeugd van ijverige studie te ontdoen van het medebestuur van zijn zuster Sophia (1689) en regeerde sedert dien zelfstandig en volstrekt, met het bewuste doel, Rusland te maken tot een machtigen staat, door aansluiting bij de W. Europ. beschaving. Reeds in 1696 ontrukte hij Asow aan de Turken,waardoor het Moskovitische rijk toegang kreeg tot de Zwarte)Zee. In 1697 ondernam hij zijn eerste beroemde reis door W. Europa onder leiding van Lefort en leerde in Holland (Zaandam) en Engeland den scheepsbouw. Hij trad in het groote bondgenootschap tegen Karel XII van Zweden, met het doel de Oostkust van de Oostzee voor Rusland te veroveren: in den Noordschen oorlog leed hij nog de nederlaag bij Narwa (1700), maar stichtte in 1703 zijn nieuwe hoofdstad St. Petersburg, versloeg het Zweedsche leger beslissend bij Poeltawa (1709) en veroverde sedertdien voorgoed alle Zweedsche Oostzee-provinciën. In het binnenlandsch bestuur vestigde hij het absolutistische stelsel; hij hief de zelfstandigheid der Russische Kerk op en plaatste ze onder de → Heilige Synode, een ambtenarencollege. Door den dwang van keizerlijke besluiten wilde hij de Russ. maatschappij in al hare kringen hervormen naar het W. Europ. model, dat hem voorstond. Dit alles maakte het verzet der Oud-Russ. partij gaande, gesteund door Alexej, den zoon uit Peters eerste huwelijk; deze eindigde zijn leven in de gevangenis (1718) als gevolg van doorgestane mishandeling en foltering. P. volhardde in zijn streven tot aan het einde en werd aldus de stichter van den Russ. staat als Europ. mogendheid. In zijn persoonlijk leven bleef hij de geniale barbaar, bij wien de wilde natuur ging boven de beschaafde leer. In 1722 nam hij nog het onheilvolle besluit, dat iedere tsaar zijn opvolger zou moeten aanwijzen. Hij zelf wees echter geen opvolger aan, waardoor zijn (tweede) gemalin Catharina op den troon kon komen. Er is veel te doen geweest om zijn zgn. „politiek testament”, waarvan vaststaat, dat het een product is van den Fransche-Revolutie-tijd. Voor zijn standbeeld te Leningrad, zie afb. 4 op de pl. t/o kol. 257 in dl. XVI.

Lit. : Waliszewski, P. Ie Grand (1897) ; Müller, P. der G. und sein Hof (1926) ; Novik-Llona, P. Ie Grand (l 1931).

v. Gorkom.

Peter II, tsaar van Rusland (1727-’30). * 23 Oct. 1715 te St. Petersburg, ♱ 30 Jan. 1730 te Moskou. Kleinzoon van Peter I; zoon van Alexej. Kwam op den troon na den dood van Catharina I. De regent Mensjikow, die den knaap had verloofd met zijn dochter Anna, werd spoedig ten val gebracht door een paleisrevolutie onder leiding van vorst Iwan Dolgoroeki. P. verloofde zich nu met Dolgoroeki’s dochter Catharina, maar stierf den nacht voor het huwelijk aan de pokken.

Lit.: Klutschewski, Gesch. Russlands (IV 1926) ; Stahlin, Gesch. Russlands (II 1930).

v. Gorkom.

Peter III, tsaar van Rusland.

* 21 Febr. 1728 te Kiel, ♱ 17 Juli 1762 te Ropsja bij St. Petersburg. Zoon van hertog Karel Frederik van Holstein-Gottorp. Hij werd in 1742 als troonopvolger naar Rusland geroepen door zijn tante tsarina Elizabeth en in 1745 uitgehuwelijkt aan Sophia Augusta van AnhaltZerbst (Catharina II). Van den beginne af was dit huwelijk zeer ongelukkig, daar de zwakzinnige P. zich met kinderlijke vermaken bezighield en zijn gemalin veronachtzaamde. Na Elizabeths dood (5 Jan. 1762) volgde hij op. Ten gevolge van zijn sterke gezindheid tot Pruisen en veranderingen, die hij in het binnenlandsch bestuur wilde aanbrengen, ontstond een samenzwering onder leiding der drie gebroeders Orlow, waarvan ook zijn gemalin op de hoogte was. P. werd gevangen genomen, naar het slot Ropsja gebracht en aldaar door de Orlows gewurgd, terwijl zijn gemalin zich door deze zelfde samenzweerders tot keizerin liet uitroepen als Catharina II. P. is de stichter der dynastie Holstein-Gottorp-Romanow, welke in Rusland tot 1917 heeft geregeerd.

Lit. : Strootman, Van de groote Catharina (1922, een boeiend overzicht).

v. Gorkom.

Peter I, koning van Servië.

* 11 Juli 1844 te Belgrado, ♱ 16 Aug. 1921 aldaar. P. stamde uit het huis → Karadjordjevic, woonde na de verdrijving van zijn huis uit Servië (1858) te Genève en in Frankrijk, en werd na den moord op koning Alexander Obrenovic in 1903 koning van Servië. In den Wereldoorlog maakte P. aan het hoofd van zijn leger den beroemden tocht der Serven naar de Adriatische Zee mede en werd in 1918 koning der Serven, Kroaten en Slowenen. Hij was gehuwd met prinses Zorka van Montenegro.
v. Son.

Niet-vorstelijke personen.

Peter van Bruys, → Petrus van Bruys.

Peter Coutereel, hertogelijk meier te Leuven (1348-’61). Ofschoon zelf voortgekomen uit de „lignages” (patricische magistraatsgeslachten, die echter niet hertogelijk gezind waren), riep hij de gilden tegen de lignages te wapen en zette deze uit het stadsbestuur (1360). Zelf werd hij in Juni 1362 burgemeester. De nu volgende dictatuur der gilden bracht toenadering tusschen hertog Wenceslaus en de patriciërs, welke door een gemakkelijk beleg de stad tot overgave dwongen (9 Febr. 1363). Boeren.

Peter de Herpener, Antwerpsch rederijker uit het midden der 16e eeuw. Lid der kamer De Violiere. Voor de blijde inkomste van koning Philips II schreef hij in 1556: Factie oft spel voor den Coninck Philippus.

Lit. : J. F. Willems, Verhand, over de Ncd. Taelen Letterk. (I 1819).