Cathedra - (< Gr. kata; hedra = zetel), oorspronkelijk: naam voor verschillende zetels, bijzonderlijk voor een gemakkelijken, met gebogen leuning (ook: klismos); vervolgens, in het Westen, naam voor een eerezetel van strenger vorm, weldra ook met armleuningen (eigenlijk solium geheeten, en in het Oosten: thronos), ten gebruike van overheidspersonen en leeraars. Als zoodanig overgenomen door de Kerk als zetel voor den bisschop.
Was waarschijnlijk steeds, gelijk reeds de oud-Romeinsche, met stoffen bekleed, minstens van een kussen voorzien. Stond midden tegen den absiswand op een verhooging, met op zij, lager, de zetels voor de priesters. Werd later (5e eeuw) ook in het Westen troon genoemd (➝ Bisschopstroon). In overdrachtelijken zin werd de naam ook gebruikt voor het bisschoppelijke ambt zelf, heden vervangen door het woord Sedes (Vgl. Mt. 23. 2) en vooral voor het pauselijk ambt: cathedra Petri en Sancta Sedes.
Lit.: Dict. des antiquités grecq. et rom. (Daremberg en Saglio, s. v. Cathedra); Dict. d’Archéol. et de Lit., s. v. Chaire épiscop. (Leclercq), en s. v. Chaire de S. Pierre (Cabrol). Louwerse.
Ex cathedra, eig.: „vanaf den leerstoel”, nl. sprekend, is een zeer oude uitdrukking, aangevend, wanneer de paus ➝ onfeilbaar is, door Concilie van Vaticaan (4e zitting, 18 Juli 1870) nauwkeurig omschreven door het stellen van 4 voorwaarden: „als hij zijn ambt vervult van herder en leeraar van alle Christenen”, dus niet spreekt als gewoon persoon of theoloog, die eigen meening geeft; „krachtens zijn hoogste, apostolisch gezag”, niet krachtens eigen kennis of ervaring; „een leer over geloof en zeden”, dus niet over ander onderwerp; „vaststelt (definieert) als door geheel de Kerk te houden”, dus niet alleen aanraadt of vermaant, maar oplegt. Dan alleen geeft de paus een einduitspraak en is dus onfeilbaar. Of hij zoo wil spreken, hangt allereerst van zijn eigen bedoeling af; deze bedoeling is behalve door uitdrukkelijke verklaring van hem zelf en de aan de uitspraak verbonden plechtigheden vooral kenbaar door de gebruikte uitdrukkingen, waaruit blijkt, of de paus een leer definitief aan allen wil opleggen.
Lit.: Denzinger, Enchiridion (no. 1839); verder de gangbare handboeken over de Kerk van van Noort, Schultes O.P., Dieckmann S.J., enz. Pauwels.
Cathedra Petri, naam van twee feesten ter herdenking van de stichting van den bisschopszetel (van Rome) door St. Petrus, op 22 Februari, de oorspronkelijke Romeinsche datum, en op 18 Januari, later in Gallië ingevoerd. Te zamen komend, werd dat van 22 Februari de herdenking van de stichting door St. Petrus van den zetel van Antiochië. Louwerse.