Duitsch opticus. * 11 Sept. 1816 te Weimar, † 3 Dec. 1888 te Jena. Hij is vooral bekend door de stichting van de beroemde Zeiss-fabrieken in 1846 te Jena, oorspronkelijk vnl. voor den bouw van microscopen.
De groote bloei dateert echter van 1866, toen Ernst ➝ Abbe aan de onderneming werd verbonden. In 1875 werd Abbe, in 1881 de oudste zoon R.
Zeiss, compagnon. Na den dood van Carl trok de zoon zich terug, zoodat Abbe alleen de leiding had.
In 1889 schiep deze de Carl-Zeiss-Stiftung, waarin Abbe bijna zijn geheele vermogen stak en waardoor de onderneming onafhankelijk van persoonlijke belangen werd, als voorbeeld voor andere industrieën. O.a. werd reeds in 1900 de achturige werkdag ingevoerd, alle arbeiders hebben pensioen, enz.
In 1890 trad dr. P.
Rudolph toe voor het berekenen van photographische objectieven, o.a. schiep hij de beroemde Tessar (1902), en Pulfrich voor den bouw van optische meetinstrumenten. In 1897 ging men over tot het maken van verrekijkers, in 1891 werd in de stichting opgenomen de in 1884 door Schott met Zeiss en Abbe opgerichte glasfabriek.
Verder bezit de stichting het meerendeel der aandeelen in de Zeiss-Ikon A. G. te Dresden, in 1926 gevormd uit de firma’s Goerz, Ernemann, Contessa-Nettel en Ica.
Deze maakt photographische en kinematographische apparaten en films, o.a. de bekende kleincamera’s Contaflex en Contax.Lit.: Auerbach, Das Zeisswerk und die Carl-Zeiss-Stiftung in Jena (51925); Die deutsche optische Industrie und ihre Arbeiter (1981).
J. v. Santen.