heeft soms plaats op grond van een principieel antimilitarisme, dat kan steunen op politieke (zoals vroeger bij de socialisten en nu nog bij de communisten in dienst van hun zgn. vredesbeweging) of op godsdienstig-zedelijke motieven. Sommigen menen alle geweld te moeten veroordelen en ontkennen de zedelijke betekenis van de staat (het Tolstojanisme), anderen achten de oorlogsmentaliteit en elk oorlogsbedrijf in strijd met de evangelische liefde en met het gebod „Gij zult niet doden”, weer anderen achten de moderne totalitaire oorlog zedelijk onaanvaardbaar.
Daar de staat, zo nodig, het algemeen welzijn dat hij te behartigen heeft met geweld van wapenen mag en moet handhaven of herstellen, heeft de overheid het recht haar burgers de dienstplicht op te leggen, in zover dit nodig is voor de noodzakelijke bewapening. De verantwoordelijke personen mogen daarbij echter niet vergeten, dat alles in het werk moet worden gesteld in de internationale betrekkingen „het materiële geweld der wapenen te vervangen door de morele macht van het recht” (Benedictus XV, 1 Augustus 1917). Waar de overheid een algemene dienstplicht oplegt, wordt deze door velen beschouwd als een penaalwet. Principiële dienstweigering om politieke redenen betekent feitelijk anarchie en behoort daarom niet door de overheid te worden geduld. Waar zij steunt op ernstige godsdienstige of zedelijke motieven, zal het veelal om redenen van liefde en wijs staatsbeleid goed zijn geen dwang uit te oefenen doch in plaats van militaire dienst een andere prestatie voor het algemeen welzijn te eisen (voor gewetensbezwaren zie verder Geweten). In onze Nederlandse wetgeving is sinds 1923 een wet op de dienstweigering van kracht, welke inhoudt dat zij, die gewetensbezwaren hebben tegen de krijgsdienst, na onderzoek door een daartoe ingestelde commissie, van militaire dienstplicht kunnen worden vrijgesteld en met andere staatsdienst kunnen worden belast.
A. V. R.
