Ritualisme verwijst naar de ritualisering van handelingen zonder stil te staan bij de redenen achter deze handelingen. Het is de neiging om tradities, rituelen en gewoonten blindelings over te nemen. Er zijn twee hoofdvormen van ritualisme: structureel en incidenteel.
Structureel ritualisme komt overal voor en biedt structuur en orde in het leven. Het kan zowel seculier als godsdienstig van aard zijn en biedt vooral zielenrust aan de betrokkenen. Institutioneel ritualisme legt het leven vast binnen een legalistisch kader, waarbij pro forma een centrale rol speelt. De ware ritualist is vaak ongevoelig voor rebellie of innovatie en vermijdt diepere vragen over de betekenis of noodzaak van de rituelen.
Ritualisten vermijden vaak waarom-vragen. Bijvoorbeeld in een hospice: de zorg wordt keurig volgens protocol verleend, maar was deze zorg ook liefdevol? Of in de uitvaartbranche: de ceremonie wordt precies volgens het draaiboek uitgevoerd, maar was het een echt mooie uitvaart? Etiquette zijn belangrijk voor ritualisten, maar ze stellen zich zelden de vraag waarom wij ons op een bepaalde manier gedragen. Burgers volgen vaak blindelings maatschappelijke regels zonder zich af te vragen wat de sociaaleconomische doelen van Nederland zijn, of zelfs waarom zij zelf bepaalde regels volgen.
Incidenteel ritualisme verschilt van structureel ritualisme door zijn tijdelijke aard. De incidentele ritualist onderwerpt zich niet permanent, maar volgt tijdelijk de lokale gewoonten en routines voor mentale orde en zielenrust. Dit kan zijn door zich aan te passen aan plaatselijke regels, procedures, gewoontes en routines in ruil voor een gevoel van veiligheid en conformiteit. Het gaat vaak om het naleven van regels zonder vraagtekens, waarbij het doel is om conflict te vermijden en de bureaucratie te volgen. Incidenteel ritualisme is meestal van voorbijgaande aard en onschuldig, terwijl blijvend ritualisme vaak leidt tot stagnatie en gebrek aan vernieuwing.
Kortom: incidenteel ritualisme is doorgaans onschuldig, maar blijvend ritualisme kan leiden tot stagnatie en een gebrek aan vooruitgang.
