Parrhèsia is het vrijmoedig durven spreken over een ongemakkelijke waarheid in het openbaar.
Een klokkenluider spreekt niet spontaan of vrijuit, want hij kent zijn barrières. Het publieke optreden van een parrhêsiast is altijd onomwonden en riskant. Naast klokkenluiders nemen ook ombudspersonen risico’s, vooral als hun waarheden pijnlijk en tegen de politieke verwachtingen ingaan. Klokkenluiders, ombudspersonen, komedianten als Arjen Lubach en intellectuelen zoals Arnon Grunberg, zij allen tonen durf en getuigen van moed, vooral wanneer de waarheid beschamend is.
De parrhêsiast speelt een serieus spel. In vroeger tijden beheerste de trickster aan het hof van de koning de kunst van het benoemen van ongemakkelijke waarheden. De moed om de waarheid te spreken kan immers botsen met de moed van anderen om de krenkende waarheid te accepteren. Het doorbreken van de stilte over het verleden, zoals genocides of geroofde oorlogskunst, vraagt eveneens durf en stoutmoedigheid. Parrhèsia is altijd politiek geladen.
Parrhèsia en vrijheid van meningsuiting zijn niet hetzelfde. De parrhêsiast heeft zich verplicht tot waarheidsvinding, vaak met risico’s zoals monddood gemaakt worden of bedreiging van het eigen leven. Michel Foucault, de Franse filosoof die de betekenis van parrhèsia herformuleerde, begreep dat ‘de waarheid’ wordt beïnvloed door macht, emoties en cultuurstrijd. In 1983 beschikte Foucault nog niet over termen zoals nepnieuws, alternatieve feiten, hoax, deep fake en astroturfing. Met de opkomst van sociale media lijkt de betekenis van parrhèsia alleen maar toegenomen.
