Morele achteruitgang is de vervaging van waarden zoals eerlijkheid, respect en verantwoordelijkheid, wat leidt tot een afname van de sociale cohesie binnen organisaties. Moreel verval is het gevoel van crisis dat de samenleving als geheel crimineler, corrupter en onverdraagzamer wordt, waardoor het vertrouwen in het openbaar bestuur afneemt en burgers op zoek gaan naar nieuwe, vaak populistische leiders.
Massale berichtgeving over zaken zoals kinderverkrachting vertekent de werkelijkheid. De neiging om meer aandacht te besteden aan negatieve informatie, deze pessimistischer te interpreteren en zwaarder te laten wegen dan goed nieuws, leidt tot verwrongen percepties. Vervolgens zorgt de wij-factor (agency) ervoor dat ons wereldbeeld somber wordt ingekleurd. Deze psychosociale dynamiek kan crisisachtige gevoelens van maatschappelijke verloedering in gang zetten.
De perceptie van informatie is sterk afhankelijk van overheersende emoties binnen een groep of gemeenschap, zoals dagelijkse vernederingen, schaamte of sluimerende wraakgevoelens. Dergelijke negatieve emoties versterken de neiging om slecht nieuws pessimistischer te interpreteren.
Negatieve sensaties in het heden hebben de neiging om als herinnering te vervagen, terwijl gedeelde trots na een overwinning generaties lang in het collectieve geheugen blijft. Deze tweede bias zorgt ervoor dat goede herinneringen standhouden en blijvend gewaardeerd worden. De combinatie van de negatieve-informatie-bias en de positieve-herinneringen-bias creëert een geïdealiseerd nostalgisch verleden dat contrasteert met het heden, opgebouwd uit een vertekend beeld van verloedering. Hierdoor lijken achteruitgang en verval aanzienlijk groter dan ze in werkelijkheid zijn. Dit heeft gevolgen voor zowel mensen binnen organisaties als inwoners van een land.
Morele achteruitgang binnen organisaties, verenigingen en godsdienstige gemeenschappen roept burgerlijk verzet op, bijvoorbeeld tegen ongewenste intimiteiten of voor abortus. Morele ontsporingen van nationale staten, lokale culturen of het Noord-Amerikaanse continent blijken hersenschimmen. Deze constructen op macroniveau kunnen desondanks betekenis krijgen. Invloedrijke stromingen willen zich soms verzetten tegen heersend cultuurpessimisme en morele gelatenheid. Om het tij te keren, gaan zij dan op zoek naar populistische leiders met een eigen kompas.
