Een kantelpunt is het moment waarop een gebeurtenis definitief gedragsverandering in gang zet, het punt waarop veranderingen in een samenleving onomkeerbaar worden. Dit zogenoemde ‘tipping point’ is een kritisch moment waarop een relatief kleine verandering een grote en blijvende impact in een systeem veroorzaakt.
Kleine gebeurtenissen kunnen plotseling een groot verschil maken. Soms ontstaat een performatief moment van onstuitbare transitie, het kritieke ogenblik waarop iemands gedrag dramatisch en fundamenteel verandert. Voorbeelden zijn definitief stoppen met roken, groepsleden die een voorheen zeldzame lifestyle collectief overnemen, of mensen die serieus vegetariër worden. Ook het plotseling verhuizen van witte wijkbewoners behoort tot deze categorie. Er is geen weg terug; dit zijn allemaal ‘tipping points’ binnen complexe individuele en kleinschalige veranderingsprocessen.
Op maatschappelijk niveau kan burgerlijk verzet een niet te stoppen implosie van een sociaal systeem veroorzaken. Drempelwaarden worden overschreden waarna de publieke opinie omslaat en zwijgende meerderheden ander normerend gedrag overnemen. Situatie-specifieke ‘tipping points’ zoals Floyd/Black Lives Matter, Weinstein/#MeToo en Urgenda/klimaatbeweging hebben dit aangetoond. Historische voorbeelden zoals 9/11, de val van de Berlijnse Muur in 1989, de My Lai-massamoord in 1968 en de moord op aartshertog Franz Ferdinand in 1914 bleken achteraf kantelpunten.
Hedendaagse milieuactivisten die streven naar blijvende gedragsveranderingen staan voor een bijna onmogelijke taak. Alles is intersectioneel met elkaar verbonden, de maatschappij is quasi-stabiel en de problemen zijn fundamenteel en urgent. Dit roept de vraag op wat prioriteit moet krijgen: op welke kantelpunten richten we onze pijlen? Waar zijn de ‘tegenstanders’ en wijzelf kwetsbaar en veerkrachtig?
Sociaal-culturele of politieke kantelpunten blijken vaak achteraf, retrospectief te bestaan. Prospectief naar het Kantelpunt op zoek gaan is weinig rationeel vanwege morele dissonanties en hedendaagse cultuurstrijd. Beoogde gedragsveranderingen voor de lange termijn ontstaan meestal door een opeenstapeling van subtiele kantelmomenten.
Alles bij elkaar blijkt dat kantelpunten een cruciale rol spelen in het verloop van zowel individuele als collectieve veranderingsprocessen, maar hun volle betekenis en impact worden vaak pas later volledig begrepen.
