Hetaeria - (Gr.: Hetairia) Oorspronkelijk een mannenclub voor de gezelligheid en het vermaak. Men vond hetaeriae vrijwel overal in Griekenland, doch meestal als groepen van mannen, die als zodanig in het militaire systeem van hun stad waren ingeschakeld. Dit was zeer vroeg het geval in de steden van Kreta. In die zin moeten ook de hetaeriae van de Doriërs beschouwd worden. Hier was een hetaeria een groep van enkele families onder het gezag van een leider; het leiderschap was erfelijk. De hetaeriae zelf waren verzameld in stammen. De verdeling in hetaeriae was louter in militaire zin bedoeld, al stemde ze eveneens overeen met een sociale en economische eenheid. In de volksvergadering werd het volk in hetaeriae samengeroepen. De hetaeria zelf kon ook gronden in eigendom hebben en was dan meesteres van de eigenaars, die een gedeelte van de opbrengsten moesten afstaan. Toen de Spartanen in de 8e eeuw v.C. de verovering van andere gronden beoogden (zie Messenië), en ook later nog bleef het systeem van de hetaeriae bewaard, doch met nadruk op de militaire gevechtseenheid, de groep die aan dezelfde tafel aanzat tijdens de gemeenschappelijk maaltijden.
In Athene waren de hetaeriae aanvankelijk sociale clubs. Doch vanaf 425 v.C. evolueerden ze snel tot politieke groepen in dienst van de oligarchen. De leden van een hetaeria steunden elkaar voor de rechtbank en elders. Onder invloed van enkele extremisten onder de oligarchen, o.a. Antiphon van Rhamnos, groeiden de hetaeriae uit tot haarden van verzet en revolutie.
De Atheense hetairia waren aldus rechtstreeks verantwoordelijk voor de revolutie van de Vierhonderd in 411 v.C.
