Odontalgia. Dit is geen ziekte, maar een verschijnsel, dat op zeer verschillende oorzaken kan berusten. De in de afzonderlijke tanden en kiezen uitloopende zenuwtakken zijn gevoelszenuwen en elke prikkel die dezelve treft, moet pijn veroorzaken.
Die prikkel behoeft evenwel niet noodzakelijk van de tanden of kiezen zelf of hun directe omgeving uit te gaan. De gevoelszenuw (een tak van de drielingszenuw) kan ook hoogerop getroffen worden; zoo ziet men b.v. heftige pijn in de kiezen optreden bij een ettering in de bovenkaaksholte (empyema antri Highmori). Reflectorisch kan K. opgewekt worden van uit ver verwijderde deelen van het lichaam, b.v. van uit de baarmoeder der zwangere vrouw, ook bij een onberispelijk gebit. Dergelijke neuralgische (zenuw-) K. neemt men ook menigmaal waar bij slepende infectieziekten, vooral malaria; meestal treedt de zenuwpijn hierbij echter ook in andere takken van de drielingszenuw op.De tandpulpa, het gedeelte van den tand, dat de zenuw bevat, is door de natuur op onberispelijke wijze tegen schadelijke inwerking van buiten beschermd, en zoolang dit beenig omhulsel ongedeerd blijft, kan direct ontstane K. niet voorkomen; is dit evenwel eenmaal beschadigd, dan is de blootliggende zenuw ook aan zooveel schadelijke invloeden blootgesteld, als dit nergens anders het geval is, en deze omstandigheid verklaart het telkens optreden van pijn bij holle kiezen. De caries of wolf der kiezen is dus de meest voorkomende oorzaak der op directe wijze opgewekte K. De blootliggende pulpa (zie bij Tanden) kan in ontsteking overgaan door het indringen van ziektekiemen, die in de mondholte zoo veelvuldig voorkomen; bij deze pulpitis treedt een hevige pijn op, die toeneemt bij de aanraking van zeer warme of koude spijzen en dranken. Deze laatste invloeden op zich zelf, ook het onverwachts bijten op een beet kunnen ook bij blootliggende, niet ontstoken pulpa heftige pijn doen ontstaan, die meestal echter spoedig ophoudt. Een andere oorzaak voor het optreden van K. is de ontsteking van het beenvlies der alveolen of tandkassen, waarbij ook het tandvleesch meestal in ontsteking verkeert. De pijn neemt hier vooral toe bij druk (kauwen) en is meestal ook ’s nachts zeer hevig. Dikwijls heeft de lijder het gevoel dat de kroon der aangedane kies boven die der andere uitsteekt.
Evenals bij aandoeningen van verwijderde organen pijn in de kiezen kan optreden, ziet men omgekeerd menigmaal, dat bij aandoeningen der kiezen de pijn niet daar, maar op andere plaatsen wordt waargenomen; zoo moet men bij klachten over oorpijn altijd het gebit nazien, daar deze pijn dikwijls van slechte kiezen uitgaat.
Het duurzaam wegnemen van K. bij holle kiezen is uitsluitend en alleen mogelijk door kunstmatige bescherming der tandzenuwen tegen de aanraking met lucht en voedsel. Deze bescherming kan langs twee wegen bereikt worden; dichtstoppen van de opening in de kies (vullen of plombeeren en wortelkanaalbehandeling) en uittrekken der aangedane kiezen. De laatste handelwijze is de zekerste, daar hierbij door vergroeiing van het tandvleesch boven de oorspronkelijke zitplaats van den tand de zenuw tegen schadelijke invloeden van buiten beschut wordt, maar men is door het verlies van de kies van een kauwwerktuig beroofd. Hierbij komt nog in aanmerking, dat ook de aan de uitgetrokken kies beantwoordende kies van de tegenovergelegen kaak buiten werking wordt gesteld. Het kunstmatig vervangen van een getrokken kies is dan ook in het belang van de tegenover geplaatste gezonde kies.
