manie

betekenis & definitie

manie zn. 'ziekelijke neiging'
categorie: leenwoord

Nnl. mania 'razernij, krankzinnigheid' [1778; WNT razernij], 'overdreven voorliefde tot iets', eerst in de samenstelling anglomanie 'overdreven bewondering voor al wat Engels is' [1805; WNT Supp.], manie 'krankzinnigheid, ziekelijke neiging' [1824; Weiland], 'waanzin' [1847; Kramers].

Ontleend, deels via Frans manie 'neiging tot dwaasheid' [1772; TLF], eerder al 'razernij, gekte, verdwaasdheid van de geest' [1398; TLF], aan Laatlatijn mania 'geestelijke stoornis' [5^e eeuw; OED], ontleend aan Grieks maníā 'waanzin, krankzinnigheid', afleiding van maínesthai 'razen, gek worden', verwant met manen 2 'herinneren aan'.

De betekenis van manie is in het Frans in de loop der tijd afgezwakt van 'krankzinnigheid' en 'waanzin' naar de huidige betekenis 'ziekelijke neiging tot, grote voorliefde voor iets'. In de Nederlandse, Duitse en Engelse ontleningen van manie is die betekenisontwikkeling ook te zien.
Als tweede lid in samenstellingen verschijnt manie 'overdreven voorliefde voor, ziekelijke zucht tot iets' bijv. in anglomanie [1805; WNT Supp.], kleptomanie [1886; Kramers], pyromanie [1912; Kramers], nymfomanie [1976; WNT Aanv.]; en in de betekenis 'waanzin' in bijv. megalomanie 'grootheidswaan' [1917; Kramers II]. De meeste van deze woorden gaan terug op het Frans.
◆ manisch bn. 'ziekelijk opgewekt'. Nnl. 'ziekelijk opgewekt' [1913; WNT verward]. Ontleend aan Duits manisch 'id.' als term uit de psychotherapie, afgeleid van Manie 'manie', ontleend aan Laatlatijn mania. Ook in de samenstelling manisch-depressief 'lijdend aan een geestesziekte waarbij overmatige opgewektheid en zeer neerslachtige buien elkaar afwisselen' [1928; WNT Aanv. erven]. ◆ maniak zn. 'iemand die een manie heeft, fanaat'. Nnl. de woede van den maniak [1898; Groene Amsterdammer]. Ontleend aan Frans maniaque 'iemand die een manie heeft' [1546; Rey], zelfstandig gebruik van het bn. maniaque 'gek, verdwaasd, waanzinnig' [eind 13^e eeuw; TLF], via Laatlatijn maniacus ontleend aan Grieks maniakós, afleiding van maníā. In het Nederlands ook als tweede lid in samenstellingen in de betekenis 'fanaat', waarin het eerste lid een sport, bezigheid, enz. noemt: filmmaniak, voetbalmaniak, snelheidsmaniak. ◆ maniakaal bn. 'als van een maniak'. Nnl. in zijn maniakaal op één punt gerichte gedachten [1933; WNT Aanv.]. Afleiding van maniak.

Fries: many ◆ manysk ◆ maniak