Vredesgedachte ( in de loop der eeuwen)

betekenis & definitie

Volkenbondsdenkbeelden vóór de 19de eeuw De gedachte van een tot eenheid verbonden mensheid heeft een lange geschiedenis. Zolang er mensen zijn is er oorlog geweest, maar het is niet minder waar dat er altijd pogingen zijn ondernomen om hem te bestrijden.

Reeds lang vóór de christelijke jaartelling wist men van arbitrage en statenbonden en wijsgeren van vele oude volken hebben niet nagelaten de algemene vrede te verkondigen. Toch behoeft men voor de wordingsgeschiedenis van de moderne internationale gedachte niet verder terug te gaan dan het einde der M.E.

Zowel binnen als buiten de nationale grenzen vertoonde zich toen, naast alle strijd en wapengeweld, een streven naar vrede en verzoening. Binnen de staat trachtte een centraal gezag zoveel mogelijk een einde te maken aan de bloedige beslechting van onderlinge veten, maar tevens ontmoeten wij telkens pogingen om de statenwereld van de onderlinge oorlogen te verlossen.

Waar nu zulk een streven gepaard ging met de wens om op de grondslag van de nationale staten de wereld tot een groter verband, een internationale organisatie, op te voeren, mogen wij spreken van de gedachte van de moderne volkenbond. Aanvankelijk vooral bedoeld als een verbond van de christelijke Europese staten ter bestrijding der Turken en ter bevrijding van het Heilige Land, groeit deze gedachte in de loop der eeuwen uit tot het hedendaags ideaal van de vredesorganisatie.Frankrijk is het land waar het eerst, inde 14deeeuw, een dergelijk internationaal vredesplan is uitgedacht. De Parijse Sorbonne was in die dagen een middelpunt der gehele hogere cultuur. De vredesgedachte, door Dante en Marsilius van Padua verheerlijkt, werd er door Thomas van Aquino gepredikt. De verovering van het H. Land was een schoon doel, dat de drijvende kracht voor een samengaan der gehele Christenheid kon geven en waarvan Frankrijk, zo meende men, zeker voordeel zou trekken. Waar echter de nationale gedachte nergens zo sterk ontwikkeld was als juist in Frankrijk, kon men zich een organisatie der gehele Christenheid alleen denken op de grondslag van de nationale staat.

Zo zien wij in het eerste vredesplan van Pierre Dubois drie destijds zeer levende denkbeelden verenigd: de christelijke vredeswens, de algemene strijd tegen de Turken en de nationale gedachte. Ook wanneer wij in onderdelen de inhoud van dit eerste project nagaan, waar sprake is van een internationaal concilie en een scheidsgerecht, bemerken wij de invloed van de tijd en erkennen wij het nieuwe slechts in de bijzondere combinatie van reeds bestaande instellingen.

Het tweede plan dat ons bewaard is gebleven, het vredesontwerp van koning George Podiebrad van Bohemen, uit de 15de eeuw, was door de invloed van de persoon van Marini eveneens van Franse oorsprong. Ook toen kon het gevaar van de zijde der Turken — in 1453 was Constantinopel gevallen — zowel als de practijk der kerkconcilies en der arbitrage aan Podiebrad en Marini het materiaal leveren voor een plan van een christelijke organisatie. Begrijpelijk is het daarbij dat, in tegenstelling tot Dubois, de hussietenkoning aan de paus geen invloedrijke positie wil geven. Noch in de door Podiebrad voorgestelde Bondsraad, noch in het Bondsgerechtshof wordt de H. Stoel een bijzondere bevoegdheid toegekend, waardoor dan ook het plan een meer wereldlijk karakter krijgt.

Toen aan het einde der M.E. de beide eenheidsmachten wegvielen, d.w.z. de keizer zijn algemeen gezag niet kon handhaven en de paus ophield het hoofd der gehele Christenheid te zijn, had men kunnen verwachten dat de eenheidsgedachte voor goed verdween. Inderdaad was er een sterke nationale machtsontplooiing, maar ook een zeker cosmopolitisme. Er ontwikkelde zich een Volken- volkenrecht op de grondslag van de onafhankelijkheid der staten en daarbij was het geen toeval dat juist de Nederlanders, die als tussenhandelaars van Europa bij de vrijheid van handel en verkeer en bij een nauwkeurige afbakening van ieders rechten het grootste belang hadden, in de wetenschappelijke ontwikkeling van dat volkenrecht zulk een belangrijke rol hebben gespeeld. Toch mene men niet dat de volkenrechtsjuristen in de eeuwen der Renaissance zich reeds met plannen voor een volkenbond zouden hebben bezig gehouden. Hugo de Groot b.v. wijdt slechts enkele regels aan dit denkbeeld. De juristen moesten de werkekelijkheid van het statenleven, dat de oorlog nog als noodzakelijkheid erkende, aanvaarden en het was voorlopig hun taak te trachten, zowel het vriendschappelijk verkeer als de oorlogen der naties aan zekere regelen te binden. Evenals tijdens de M.E. de beperkte godsvrede aan een algemeen verbod van eigenrichting was voorafgegaan, zou ook in de statenwereld de gehele uitbanning van de oorlog voorlopig niet mogelijk zijn. Zo werd dus het denkbeeld van de vestiging van een duurzame vrede niet het allereerst van de zijde der juristen gepropageerd.

In de eerste helft der 16de eeuw heeft vooral Erasmus met bijtende spot op de dwaasheid van zo menige oorlog gewezen en de vorsten en groten der aarde gehekeld, die, zonder aan de ware belangen van het volk te denken, ten strijde trekken. Waarom, vraagt de geleerde humanist, worden de geschillen niet door scheidslieden beslecht? Honderd jaren later, in dezelfde tijd dat Hugo de Groot zijn beroemd werk over het recht van oorlog en vrede schreef, publiceerde een Franse monnik, Éméric Crucé, in zijn ‘Nouveau Cynée’ een omvangrijk vredessysteem. Hier wordt voor het eerst op de grondslag van de solidariteit der naties een internationale organisatie, niet slechts van het christelijke Europa maar van de gehele wereld, voorgesteld. Reeds alleen de omstandigheid dat in Sully’s mémoires aan Frankrijks grote koning een internationaal project (het Grand Dessin van Hendrik IV) werd toegeschreven, heeft de gedachte aan een Europese organisatie levend gehouden. Vele werkelijke pacifisten, waaronder de Abbé de Saint-Pierre, konden zich later op het illustere voorbeeld van Hendrik IV beroepen.

De voortdurende oorlogen vermeerderden intussen het verlangen naar vrede. Vooral in godsdienstige kringen werd, evenals in vroeger eeuwen, ook thans de schrijnende tegenstelling tussen christelijke leer en werkelijkheid gevoeld en werden krachtige stemmen tegen de oorlog gehoord. In de eerste rijen der pacifisten van deze soort, die niet slechts theoretisch maar ook practisch de vrede wilden bevorderen, behoren de Quakers. Onder hen noemen wij allereerst William Penn, die in 1692 een ‘Essay’ publiceerde, waarin een plan voor een duurzame vredestoestand in Europa werd uitgewerkt.

In de 18de eeuw ontstond, zowel door de slechte binnenlandse toestanden als door de onzekerheid der buitenlandse verhoudingen, een steeds aangroeiende critiek op de anarchie in de wereld der staten. Vooral nadat de Abbé de Saint-Pierre gedurende meer dan 30 jaren het vraagstuk in tal van geschriften had besproken, zien wij in steeds sneller tempo plannen voor een internationale organisatie opduiken. Wat de tijd van het ancien régime niet had kunnen verwezenlijken, dat zou, zo meenden velen bij het uitbreken der Franse revolutie, door de veldwinnende democratie worden bereikt. Maar de revolutie leidde tot meer nationalisme en vele oorlogen. Buiten Frankrijk formuleerden Herder, Schiller en andere grote Duitse kunstenaars naast een nationaal een cosmopolitisch ideaal en Immanuel Kant was door de nieuwe denkbeelden zo getroffen dat hij . een vredesverdrag op sterk democratische grondslag ontwierp. Daarnaast gaf Napoleon op twee verschillende wijzen aanleiding tot het ontstaan van volkenbondsplannen.

In den beginne zag men in hem de held die in staat zou kunnen wezen van de wereld, althans van Europa, een federatie te maken. Later was hij niet meer het gemeenschappelijk hoofd, maar de gemeenschappelijke vijand voor een georganiseerd Europa en zijn verdrijving gaf aan de mensheid hoop op verwezenlijking der oude idealen. Men smeekte de vergaderende mogendheden op het Congres van Wenen, aan de wereld een duurzame vrede te verzekeren. Tenslotte verbijsterde Alexander van Rusland de volken met zijn Heilige Alliantie (1815).

Echter, een ideaal, zo sterk begeerd, doet steeds weer nieuwe strijders opstaan. Religieuze naturen zochten bij hun vredesverlangen niet zelden in de richting van herstel van de verbroken eenheid in de christelijke kerk (Novalis, Chateaubriand, De Muist re, Luigi Taparellï). Economisten verkondigden een maatschappij van internationale afhankelijkheid, waar vrede en vrijhandel tussen de naties heersen zou. Socialistische utopisten wilden breken met het individualisme der officiële economie en brachten de idee der sociale gemeenschap naar voren (Saint-Simon, Fourier en hun navolgers).

Vredesgedachten in de 19de eeuw Intussen hadden al deze hooggestemde denkbeelden geen invloed op de leiders der staten. Integendeel, men zag somwijlen dat de vredesplannen onder de invloed kwamen van het nationale bewustzijn der staten en egoistisch-nationale elementen bevatten. In elk geval, zij verhinderden allerminst dat de staten steeds machtiger werden, de bewapening verschrikkelijker, de expansiezucht groter. Waar de toestand zo dreigend werd, hadden intussen ook de strijders voor de vrede het voorbeeld van de velen gevolgd die hun vakgenoten geregeld tezamen riepen. Het waren daarbij in de 19de eeuw niet meer uitsluitend de Europese volken die deelnamen aan deze internationale arbeid. De jonge krachtige republiek aan de andere zijde van de Oceaan mag zich zelfs beroemen op de oudste papieren in de geschiedenis der moderne vredesbeweging.

In 1815 werden in de Verenigde Staten de eerste vredesverenigingen opgericht, waarbij vooral ook de Quakers betrokken waren. In 1828 verenigde William Ladd de verschillende plaatselijke organisaties tot de American Peace Society. In dezelfde tijd zien wij in Engeland, evenzeer op christelijke grondslag, een vereniging voor de bevordering van een duurzame en algemene vrede ontstaan. Het orgaan van deze Londense organisatie ‘Herald of Peace’ is ook thans nog voor de geschiedenis der vredesbeweging en der Engelse imperialistische politiek belangrijk. Het Angelsaksische voorbeeld werd op het vasteland van Europa nagevolgd. Vooral de graaf de Sellon, die in 1830 te Genève een vredesvereniging stichtte, ontwikkelde een grote activiteit. In Frankrijk dateert uit dezelfde tijd de ‘Vereniging voor de Christelijke moraal’, die ook een wijdere strekking dan de bevordering van de vrede had.

Door al deze organisaties werden prijsvragen uitgeschreven en vooral door Amerika werd de gedachte van een internationaal congres en een internationaal hof gepropageerd. In de jaren 1837 en 1838 kreeg dit plan de steun van de Wetgevende Vergadering van Massachusetts. Volgens president John Quincy Adams waren het de petities der vredesvereniging die het eerst de aandacht van de Amerikaanse regering vestigden op het feit dat het Mexicaanse Congres zijn regering had gemachtigd, zich langs de weg van arbitrage met de Verenigde Staten te verstaan.

Tegenover het radicale standpunt dat velen innamen, stond de mening die verdedigingsoorlogen en militaire dienst, indien het gaat om de vrijheid der volkeren, toelaatbaar achtte. Vooral tijdens de Amerikaanse burgeroorlog moest de vredesbeweging een ernstige crisis doormaken: door velen werd het vredesideaal tijdelijk prijsgegeven voor de gewelddadige strijd om mensenrechten. De revoluties in Europa, meer nog de conflicten waarin de Verenigde Staten zelve betrokken werden, dwongen de pacifisten telkens partij te kiezen.

In 1843 vond in Londen het eerste internationale congres van pacifisten plaats. Alle grote Engelse couranten zonden hun verslaggevers, zodat nu ook het publiek in het streven der vredesvrienden betrokken werd. Na Londen volgden de congressen te Brussel (1848), Parijs (1849), Frankfort (1850) en wederom te Londen (1851).

In het oude Europa was de bodem voor de vredespropaganda ontvankelijk. Algemeen achtte men de Heilige Alliantie ontaard in een tyrannie. Op economisch gebied werd, vooral in Engeland, een leer verdedigd die de algemene broederschap in haar vaandel schreef. De aanhangers van de vrijhandel leerden dat de belangen van alle naties in vereniging en niet in verdeeldheid liggen: Free trade, Peace and Goodwill among Nations, werd het motto van de Cobden-Club. Op het congres te Parijs maakte de voorzitter, Victor Hugo, met de leuze: de Verenigde Staten van Europa, diepe indruk. Een der gevolgen van het congres te Frankfort was de oprichting van de eerste vredesvereniging in Pruisen en wel te Koningsbergen, de stad van Kant. Deze vereniging werd echter reeds spoedig verboden.

In 1856 kon de vredesbeweging, met name de Engelse, een zeker succes boeken, doordat, dank zij haar ingrijpen, bij de Vrede van Parijs, die een einde aan de Krimoorlog maakte, het bekende Protocol 23 tot stand kwam. Daarin wordt de wens uitgesproken dat de mogend4rbitrage heden, ingeval van een ernstig conflict, alvorens de wapens op te nemen, van de goede diensten van een bevriende staat gebruik zouden maken. Hoe de arbitragegedachte veld won, bewijzen de moties door Cobden in 1849 en door Henry Richard in 1873 in het Engelse Lagerhuis ingediend. Aan de laatste, die niettegenstaande de bezwaren der regering aangenomen werd, gingen twee feiten van grote betekenis vooraf: het ernstige conflict tussen Engeland en de Verenigde Staten inzake de Alabama-kwestie en de Frans-Duitse oorlog, nadat nog kort tevoren het conflict inzake Luxemburg mede door de actie der pacifisten vreedzaam was geëindigd (1867). De regeling van de Alabama-zaak, die tenslotte door een scheidsgerecht beslecht werd, waarbij het machtige Engeland tot schadevergoeding werd veroordeeld, was een succes, de Frans-Duitse oorlog werd een aansporing te meer voor de vredesbeweging, haar actie met onverminderde kracht voort te zetten. Aan de vooravond ervan werd te Parijs de internationale en permanente Vredesliga opgericht, waarvan Frédéric Passy de bezielende kracht zou worden.

In het jaar 1867 zag Genève de meer radicale Internationale vredes- en vrijheidsliga geboren worden, waarvan Charles Lemonnier de leiding op zich zou nemen en die Victor Hugo’s leuze van de Verenigde Staten van Europa tot de hare maakte. Een ogenblik scheen het alsof deze laatste vereniging erin zou slagen, ook de grote massa der arbeiders binnen haar kringen te trekken, maar Karl Marx verzette zich daartegen. Het ‘Communistisch manifest’ (1847) proclameerde immers reeds de solidariteit van alle arbeiders; hun overwinning zou de verdwijning van alle klassetegenstellingen betekenen en daardoor de werkelijke eenheid der mensheid vestigen.

Internationaal recht en congressen Na de Frans-Duitse oorlog breidde zich niet alleen het aantal vredesorganisaties sterk uit, maar ook haar invloed buiten de kringen der eigenlijke pacifisten werd groter. Behalve in Engeland werden ook in de parlementen van Italië, Zweden, de Verenigde Staten, Nederland en België moties ten gunste van arbitrage aangenomen. In Duitsland en Frankrijk konden echter soortgelijke voorstellen geen meerderheid verkrijgen. In dezelfde tijd verenigden zich de juristen in twee genootschappen, die de studie en de ontwikkeling van het volkenrecht ter hand namen: het Institut de Droit International en de Association for the Reform and Codification of the Law of Nations, later International Law Association. Vele geschriften verschenen die een vredesorganisatie in de een of andere vorm bepleitten. Het aantal internationale verdragen nam voortdurend toe. Een eerste stap werd gedaan op het gebied van permanent internationaal bestuur en rechtspraak door de oprichting, in 1874, van de Postunie, waarbij de staten alle geschillen dienaangaande aan arbitrage onderwierpen.

Het jaar 1889 betekende een nieuwe mijlpaal. In de Franse Kamer en in het Engelse Lagerhuis werden resoluties met betrekking tot een arbitrage-verdrag met de Verenigde Staten aangenomen en in het Amerikaanse Congres bleek men de gedachte daaraan gunstig gezind. In de Interparlementaire Unie, een vereniging van de parlementsleden van diverse landen, werd reeds terstond de arbitrage-gedachte naar voren gebracht. Tijdens de wereldtentoonstelling te Parijs in 1889 werden 104 internationale congressen op allerlei gebied gehouden, waarvan niet minder dan 89 in de Franse hoofdstad. Een daarvan was een congres voor de vrede, waaraan zowel de meer gematigden als de meer radicalen deelnamen: een Europese raad zou alle internationale geschillen tot oplossing trachten te brengen, de geleidelijke en algemene ontwapening ter hand nemen, handelsvrijheid, cultuur en ontwikkeling van alle volken bevorderen. Zo zien wij in de 19de eeuw in brede kringen de belangstelling voor het vredesvraagstuk toenemen.

In kerkelijke kringen rees verzet tegen de oorlog (Leo XIII in zijn rondschrijven van 1894, Praeclard). Theosofen gingen uit van de mystieke gedachte van de menselijke broederschap. Tolstoj gaf aan de oude idee van geweldloosheid nieuwe uitdrukking. De jeugd, ook de onderwijzers der jeugd, trachtte men voor de vrede te winnen (een internationale ‘school-peaceleague’), de vrouwenbeweging bracht groepen van verschillende volken nader tot elkaar. De groeiende economische onderlinge afhankelijkheid, de vernietigende kracht van de moderne oorlogsmethoden, de erkenning van humanere begrippen, de versterking der democratie, het waren alle factoren die het internationalisme bevorderden. Telkens terugkerende diplomatieke conferenties, algemeen onderschreven verdragen, arbitrages, internationale organen met op een bepaald gebied administratieve en rechterlijke bevoegdheden, zij schijnen als vanzelf te leiden tot een permanente internationale organisatie. Materiële overwegingen (de Russische financiën bij de bewapeningswedloop) en idealistische motieven (invloed van de Interparlementaire Unie, mogelijk ook van Bertha von Suttners ‘Die Waffen nieder’ en de denkbeelden van de Pool Jan Bloch) brengen tsaar Nicolaas II ertoe, de mogendheden tot een conferentie uit te nodigen die, zonder ditmaal een oorlog af te sluiten, een vredesperiode zou inluiden. Het pacifistisch resultaat der eerste en der tweede Haagse Vredesconferenties (1899 en 1907), waarvoor met grote moeite ook de toestemming der Duitse regering werd verkregen (reis van prof. Zorn naar Berlijn), was bescheiden.

Het permanente Hof van Arbitrage is niet meer dan een lange lijst van personen, door de diverse regeringen aangewezen, waaruit de staten bij een geschil hun arbiters kunnen kiezen. Dank zij het initiatief van enkele pacifisten en de medewerking van Amerika na het bezoek van de Fransman d’Estournelles de Constant aan president Th. Roosevelt werd in 1902 voor het eerst van dit internationale Hof gebruik gemaakt; tot 1940 tellen wij ongeveer 20 uitspraken, waarvan enkele belangrijke, zoals die over het visserijgeschil tussen Engeland en de Verenigde Staten.

In 1913 vond de opening van het Vredespaleis, schenking van de Amerikaan Andrew Carnegie, plaats. Het gebouw geeft huisvesting aan het Hof van Arbitrage en aan een boekerij, die zich zou ontwikkelen tot een der omvangrijkste bibliotheken op het gebied van het recht, de diplomatieke geschiedenis en de internationale betrekkingen.

Na de 1st wereldoorlog gaan wederom spoedig in de diverse landen stemmen op voor een vredesorganisatie. Het resultaat was de Volkenbond, waarvoor te Genève een soort van centraal bestuur gevestigd werd. Naast het Hof van Arbitrage kwam het Vredespaleis, als orgaan van de Volkenbond, het Permanente Hof van Internationale Justitie, dat een werkelijk gerechtshof is en steeds beschikbaar. Weliswaar werd de algemene verplichting voor de staten om van het Hof van Justitie gebruik te maken niet terstond erkend, maar langs een achterdeur (door de z.g. facultatieve clausule) werd tenslotte de verplichting voor rechtsgeschillen aanvaard. Daarnaast werd de Raad van de Volkenbond geroepen om als bemiddelaar of beslisser in statengeschillen op te treden. Beide instellingen verrichtten af en toe belangrijk werk. De geest van Genève en Den Haag werkte meermalen heilzaam.

Ook werden nog vele pogingen gedaan om het vredesapparaat uit te breiden (Protocol van Genève, Kellog-pact). De krachten die naar oorlog dreven bleken echter tenslotte sterker te zijn dan het netwerk van internationale belangen en het ingewikkelde systeem van juridische instellingen. Doch ook tijdens de tweede volkerenkrijg werd de hoop geboren dat de oorlog (opnieuw!) aan de oorlog een einde zou maken. Zo ontstond de organisatie der Verenigde Naties (Atlantic Charter, 1941; Handvest van San Francisco, 1945) en met haar een nieuw geslacht, dat in een veranderde wereld aan het oude probleem een blijvende oplossing moge verzekeren.

J. TER MEULEN
A. C. F. Beales, The history of peace, 1931 (Eng.).
E. Merle Curti, Peace or war. The American struggle 1636-1936, 1936 (Am.).
W. Schü:king, Die Organisation der Welt, 1909.
H. Fried, Handbuch der Friedensbewegung, 1911.
J. van Kan, Règles générales du droit de la paix, L'idée de l'organisation internationale dans ses grandes phases (Receuil des cours de l’Académie de droit international, vol. 66), 1939.

de Ligt, Vrede als daad, 2 dln, 1931.

J. ter Meulen, Der Gedanke der internationalen Organisation in seiner Entwicklung; 1300-1800, 1789-1870, 1867-1889, 3 dln, 1917-1940.

van Vollenhoven, Du droit de paix. De jure pacis, 1932.

Q.Wright, A study of war, 2 dln, 1942 (Am.).

DE HIERONDERSTAANDE TABELLEN ZIJN NIET ALLEMAAL GOED WEERGEGEVEN EGYPTE ISRAËL VOOR-AZIË

4000 V. C. ± 4000 Oudste beschaving ± 3300-2242 Oude Rijk ± 2700 Oudste Pyramiden ± 3500 v. C. De Soemeriërs in het Tweestromenland ± 2700 Semieten in Assyrië ± 2500 Rijk der Akkadiërs ± 2225 Ass. onderhorig aan Babylon
2000 V. C. ± 2100-1700 Midden-Rijk 1700-1580 Heerschappij der Hyksos 1580-1085 Nieuwe Rijk ± 1475 Thotmes III: gr. uitbreiding ± 1250 Ramses II ± 1200 (?) Intocht in Kanaan, begin tijdperk der Richteren ± 1030 Koning Saul ± 1700 Hammoerabi

± 1450-1200 Bloei Hethietische Rijk ± 1100 Assyrië onderwerpt Babylon ± 1100 Begin bloeitijd van Tyrus

1000 V. C. 21ste-26ste dynastie, tanende macht ± 1000-960 Koning David 960-925 Koning Salomo ± 930 Splitsing in Israël en Juda ± 930 Rijk van Israël (10 stammen) ± 930 Rijk van Juda (2 stammen) 784-743 Koning Jerobeam II (in Isr.) 722 Assyrië onder Sargon II onderwerpt Israël ± 800 Stichting van Carthago door de Phoeniciërs
729 Babylon opnieuw onder Assyrië 645-553 Rijk der Meden 612 Nabopolassar v. Babylonië vernietigt Niniveh, einde v. Ass.

± 600 Volgens traditie Zarathoestra 604-562 Nebukadnezar II (Babylon)

600 V. C. 525-404 Egypte onder Perzische heersc ± 590 Jeremia
586 Eind van het rijk Juda, Babyloniërs verwoesten Jeruzalem 586-539 Babylonische ballingschap

lappij 559-529 Cyrus, stichter van het Perzische Rijk

546 Cyrus onderwerpt Lydië 539 Cyrus onderwerpt Babylon 525 Cambyses van Perzië onderwerpt Egypte
522-486 Darius van Perzië
500 V. C. 332 Alexander de Grote verovert Egypte ± 450 Wetgeving van Ezra 445 Jeruzalem herbouwd onder Nehemia 492 1ste tocht der Perzen . . . 490 2de tocht: de Perzen door de . . . 486-465 Xerxes
480-479 3de tocht: slagen bij . . . 465-424 Artaxerxes I
336-330 Darius III Codomannus 332-331 Alexander de Grote verovert Voor-Azië

HET ROMEINSE RIJK 1 WERELD BUITEN ROME

300 v. C. 326-304 Tweede Samnietische oorlog
298-291 Samnieten onderworpen, Rome oppermachtig in Midden-Italië
287 Lex Hortensia: Einde van de strijd tussen Patriciërs en Plebejers
280-272 Overwinning op koning Pyrrhus, Rome oppermachtig in Z. Italië
264-241 1ste Punische oorlog
241-238 Sicilië, Sardinië en Corsica aan Rome
222 Rome verovert N. Italië tot aan de Alpen
218-201 2de Punische oorlog. Rom. oppermacht in W. v. Middellandse Zee
216 Hannibal verslaat de Romeinen bij Cannae
211 Hannibal voor de poorten van Rome
202 Hannibal door Scipio bij Zama verslagen
201 Rome verwerft een deel van Spanje
200-168 Oorlog met Macedonië, Syrië, Kelten en Spanje
149-146 3de Punische oorlog. Carthago verwoest
148, 146 Macedonië en Griekenland onderworpen
133 Bijna geheel Spanje aan Rome
133-121 De Gracchen. Begin v. d. strijd tussen nobiles en populares 112-105 Jugurtha verslagen, Numidië onder Rome 323-281 Strijd om de opvolging van Alexander de Grote 321-83 Seleucieden in Syrië 323-30 Ptolemaeën in Egypte 264-227 Koning Ashoka in CentraalIndië. Boeddhisme heersende religie

± 235-47 Parthenrijk 221-210 Keizer Shi-Hwang ti, eenheid van het Chinese rijk, bouw Chinese muur

206 v. C.-221 na C. Han-dynastie in China

± 200 Germanen dringen door tot aan de Zwarte Zee

140-87 Keizer Woe-ti in China, verovering W. provincies en Korea 113-101 Cimbren en Teutonen bedreigen Z. en W. Europa
100 v. C. 90-88 Bondgenotenoorlog. Rom. burgerrecht aan trouwgebleven Italiërs
88-82 Burgeroorlog tussen aanhangers van Marius en Sulla
70 1ste consulaat van Pompeius en Caesar
60 1ste driemanschap: Caesar, Pompeius en Crassus
58-51 Caesar onderwerpt Gallië tot aan de Rijn
46-44 Caesar alleenheerser: begin der Juliaanse tijdrekening
43 2de driemanschap: Octavianus, Antonius en Lepidus
31-30 Oct. verslaat Ant. en Cleopatra, lijft Egypte in. Alleenheerser
27 v. C.-14 na C. Octavianus regeert als Augustus

HELLAS ROME JNDIË CHINA PERU ± 3000 Begin Minoïsche cultuur op Creta ± 2000 Komst der Grieken ± 4000 Oude Indus-cultuur Tussen 2400 en 1500 Komst der IndoGermanen in Indië ± 2000 Begin van geschreven overlevering in China 4000 v. C.

± 2000-1400 Bloeitijd Minoïsche cultuur op Creta ± 1550-1150 Myceense cultuur in Gr. ± 1200 Begin van de Griekse kolonisatie in Klein-Azië ± 2000 Indo-Germaanse nederzettingen op het schiereiland ± 1700-1000 Sjang-Jin-dynastie in China 2000 v. C.

± 1000± 500 Aristocratie, oligarchie ± 900 Alfabet v. Phoen. overgenomen 776 Eerste lijsten v. overwinnaars bij de Olympische Spelen ± 750-550 Gr. kolonisatie o.m. in Z.

Italië, Sicilië, a. d. Zwarte Zee ± 650-580 Grote macht van Corinthe 621 Wetten van Draco in Athene ± 1000 Terramare-cultuur

753? Volgens overlevering stichting van Rome
753-510? Volgens overlevering Rome onder de 7 koningen ± 1000-256 Tsjou-dynastie in China ± 1000 Oudste beschaving in Peru? 841 Begin van een vaste chronologie in China 1000 v. C.
594 Wetten van Solon in Athene 561 -540 Tyrannie van de Pisistratieden in Athene
550 Sparta sticht de Pelop. Bond 508 Begin der Atheense democratie: wetgeving van Clisthenes 6de eeuw Midden-Italië onder heerschappij der Etruriërs
510? Begin der Republiek ± 550? Lau-tze?

± 500 K’oeng Foe-tze, Boeddha 600

v.C.
500-494 Opstand der Ionische steden tegen Perzië . . . tegen Griekenland . .. Grieken verslagen bij Marathon 487 De volksvergadering wordt oppermachtig in Athene

. . . Thermopylae, Salamis en Plataeae 477-446 Hegemonie van Athene 461-429 Athene o.l.v. Pericles 446-431 Vrede met Sparta 431-404 Peloponnesische oorlog 404-403 ‘Dertig tyrannen’ in Athene 395-386 Corinthische oorlog 379-362 Bloei v. Thebe. Epaminondas 359-336 Philippus van Macedonië onderwerpt Griekenland 336-323 Alexander de Grote 494 Uitwijking van het plebs 485-467 Hiero, tyran van Syracuse, beheerst Z. Italië

483-474 Oorlog tussen Rome en Veii 471? Instelling van het volkstribunaat 451 Codificatie van het recht; wetten van de XII tafelen
445 Huwelijk tussen patriciërs en plebejers wettig verklaard 444-443 Instelling der censoren en der militaire tribunen
384 Slag aan de Allia. Galliërs verwoesten Rome 367 Instelling der praetoren 362 1ste plebejische consul 343-341 1ste oorlog met Samnieten ± 500 Waarschijnlijk eerste grammatische fixering van het misschien al ± 1500 ontstane Sanskrit

± 325 Alexander de Gr. in Voor-Indië 500 v. C.

HET ROMEINSE RIJK II WERELD BUITEN ROME

9 na C. Germanen verslaan Romeinen in het Teutoburgerwoud 14-37 Tiberius keizer 43 Britannië veroverd
64 Brand van Rome, christenvervolgingen onder Nero ± 60 Boeddhisme dringt China binnen 70 Bataven in opstand tegen Rome 70 Jeruzalem door Titus verwoest na C.
98-117 Trajanus. Grootste uitbreiding van het Romeinse rijk 106 Dacië provincie van Rome 117-138 Hadrianus
138-180 Antoninus Pius, Marcus Aurelius
180-192 Commodus. Begin van de soldatenheerschappij
212 Caracalla geeft alle vrijgeborenen in het Rom. rijk burgerrecht
253-268 Strijd der legioenen om het keizerschap
284-305 Diocletianus. Begin absolute monarchie. Rijk verdeeld onder 2 Augusti en 2 Caesaren
313 Constantijn de Grote: edict v. Milaan, Christendom geduld 323-337 Constantijn alleenheerser. Christendom officiële godsdienst 325 Concilie van Nicaea. Het Arianisme veroordeeld 364-394 Afzonderlijke keizers in W. en O. deel van Rom. rijk 378 Westgoten verslaan keizer Valens bij Adrianopel 380 Katholieke Kerk staatskerk
379-395 Theodosius I, laatste keizer van gehele rijk sinds 394 221 Het Chinese rijk valt uiteen (tot 589)

± 350 In Voor-Indië wint Brahmanisme veld op Boeddhisme ± 350 Hunnen vallen Europa binnen ± 375 Hunnen vernietigen Oostgoten en verdrijven Westgoten 100 na C.

Franken veroveren het latere Rijnland, België, N. Brabant Romeinse troepen trekken weg uit Britannië 410 Westgoten onder Alarik plunderen Rome 452-453 De Hunnen onder Attila in N. Italië 455 Vandalen onder Geiserik plunderen Rome 440-461 Paus Leo I

476 Odoaker zet laatste Rom. keizer af, noemt zich koning v. Italië 409 Vandalen, Alanen en Sueven in Spanje
419 Westgotisch rijk in Gallië 429 Vandalenrijk in N. Afrika ± 440 Angelen en Saksen naar Brit. 443 Bourgond. rijk in Rhône-gebied 451 Aëtius verslaat de Hunnen 400 na C.
754-756 Pepijn versl. Longobarden;

begin Kerkelijke Staat 774 Karel de Grote verovert Italië op de Longobarden ± 835 Arabieren veroveren Sicilië en Z. Italië

476-493 Koning Odoaker 493 Theodorik de Grote verovert geheel Italië
526 Theodorik gest. Oost-Romeinen heroveren Italië grotendeels 529 Benedictus stelt eerste kloosterregel op
568 De Longobarden in Italië 590-604 Paus Gregorius de Grote
486 Clovis verslaat Syagrius
496 Clovis verslaat de Alemannen en wordt christen
500 Clovis verslaat de Bourgondiërs
507 Clovis onderwerpt de Westgoten tot de Pyreneeën
511 Het Frankische rijk verdeeld onder de zoons van Clovis 567 Frankische rijk verdeeld in Austrasië, Neustrië en Bourgondië
700
600

WEST-EUROPA ITALIË: DE PAUSEN

476
476

Einde van het West-Romeinse Rijk

613-628 Chlotarius II regeert over het gehele rijk
656-663 Chlotarius III regeert over het gehele rijk 687 Pepijn II hofmeier van Austrasië en Neustrië 692-739 Christenprediking van Willibrord in Friesland 732 Karel Martel verslaat de Moren bij Tours en Poitiers 751 De hofmeier Pepijn de Korte koning der Franken 754 Bonifatius gestorven 768-814 Karel de Grote
772-804 Karel de Grote onderwerpt de Friezen, Beieren en Saksen 800 Karel de Grote door Paus Leo III tot keizer gekroond 814 Begin van de aanvallen der Noormannen op het Frankische rijk 814-840 Lodewijk de Vrome
843

Verdelingsverdrag van Verdun WEST-FRANCIË OOST-FRANCIË

840-877 Karel de Kale
864-879 Boudewijn I van Vlaanderen
870 Verdelingsverdrag van Meersen (oi

Korte hereniging van Frankische r De Noormannen voor Parijs 840-867 Lodewijk de Duitser ïgeveer langs Rom.-Germ. taalgrens) ijk onder Karel de Dikke 887-899 Arnulf van Karinthië ± 900 Gerulf 1ste graaf in Holland

900 Klooster van Cluny gesticht

Noormannen in Normandië

987 Hugo Capet tot koning gekozen 911 De laatste Karolinger gest.

Koenraad van Franken koning 919-936 Hendrik I koning 933 Hendrik verslaat de Hongaren 936-973 Otto I de Grote 955 Hong. op Lechfeld verslagen

962 Otto I
995-1039 Dirk III van Holland 951 Otto naar Italië keizer

± 960 Rom. adel beheerst de pausen 963-973 Otto beheerst de pauskeuze

1000 1035-1087 Willem de Veroveraar hertog van Normandië
1067-1070 Boudewijn VI van Vlaanderen en Henegouwen
1095 Kerkvergadering te Clermont besluit tot 1ste kruistocht 1018 Slag bij Vlaardingen; Dirk III verslaat de keizer 1039-1056 Hendrik III
1054-1076 Bisschop Willem van Utrecht beheerst Overijsel, Drente, Groningen, Holland 1056-1106 Hendrik IV keizer 1075-1122 Investituurstrijd tu ± 1030 De Noormannen in Z.Italië 1037 Achterlenen erfelijk verklaard
1059 Pauskeuze door de kardinalen 1073-1085 Gregorius VII 1088-1099 Urbanus II >sen keizer en paus
1090 Noormannen voltooien verovering van Sicilië op Arabieren
1100 ± 1100 Cisterciënser Orde
1120 Praemonstratenser Orde gesticht
1154-1189 Hendrik II van Engeland, beheerst W. Frankrijk 1106 Godfried van Leuven wordt hertog van Brabant 1106-1125 Hendrik V 1122 Concordaat van Worm
1152-1190 Frederik Barbarossa van Strijd met Hendrik de Leeuw
1190-1197 Hendrik VI keizer. s. Eind Investituurstrijd

Hohenstaufen, keizer en koning 1159-1181 Paus Alexander III

1162 Milaan door de keizer verwoest
1176 Frederik Barbarossa bij Legnano verslagen

Beheerst ook Italië

1198-1216 Innocentius III. hoogtepunt van pauselijke macht

ENGELAND DE OVERIGE LANDEN

476

± 600 Prediking van Christendom onder de Angelsaksen 527-565 Keizer Justinianus breidt O. Rom. rijk uit over Italië en N. Afrika.

Codificatie van het recht: Corpus Iuris ± 552 Het Boeddhisme in Japan 581-618 Swei-dynastie in China 589 Yang Tsjien herstelt de eenheid van China

611 Mohammed begint zijn prediking
610-641 Heraclius keizer van Byzantium
618-907 T’ang-dynastie in China
622 Vlucht van Mohammed naar Mekka
634-644 Kalief Omar verovert Syrië, Egypte, Perzië
661-750 Kalifaat der Oemajjaden

± 650 Bestuurshervormingen van Kamatari in Japan

670 De Arabieren veroveren N. Afrika 600

± 710 De Mohammedanen in Voor-Indië 711-713 De Arabieren veroveren Spanje op de Westgoten 717-741 Keizer Leo de Isauriër van Byzantium 726-842 Beeldenstrijd in Byzantium

750 De Abbasieden verdringen de Oemajjaden: Kalifaat van Bagdad (7501258) tegenover Kalifaat van Cordoba (755-1031) 700
786-809 Haroen-al-Rasjid kalief van Bagdad
827 Egbert van Wessex eerste koning van Engeland 860-1050 Heerschappij der Foedjiwara in Japan 800
871-901 Alfred de Grote 867-1057 De Macedonische keizers in Byzantium ± 875 Rurik Noormannenvorst in Kiew en Nowgorod 893-927 Simeon, tsaar van Bulgarije

± 900 Engelse kerk in hoger bloei dan die op het vasteland ±910 Ontstaan van vaste kern van christelijke vorstendommen in Spanje 912-961 Abderrahman III; grootste bloei van het Kalifaat van Cordoba 935 De Amir-al-omra beheerst het oostelijke Kalifaat 900

960-1276 Soeng-dynastie in China
969 Egypte onafhankelijk onder Fatimieden
980-1015 Wladimir de Heilige, vorst van Kiew; Christendom in Rusland
1000 Stetanus 1 de Heilige als koning van Hongarije erkend 1000
1016-1042 Engeland onder Deense heerschappij (Kanoet)
1042 Engeland weer onafhankelijk onder Eduard de Belijder 1066 Willem van Normandië verovert Engeland Schisma tussen Rooms-katholieke en Grieks-katholieke kerk

De Ssldjoeken veroveren Bagdad 1057-1204 Huis der Comnenen (Byzantijnse Rijk)

1081-1118 Alexius I keizer van Byzantium
1085 Alfons VI verovert Toledo op de Moren
1096-1099 Eerste kruistocht: Jeruzalem veroverd
1100

± 1140 Alfons van Portugal ontdoet zich van leenplicht en noemt zich koning

1147-1149 Tweede kruistocht
1154-1399 Huis Anjou-Plantagenct 1154-1189 Hendrik 11 Plantagenet 1154 De Seldjoeken veroveren Damascus
1174 Strijd tussen koning en paus eindigt ten gunste van de paus
1189-1199 Richard Leeuwenhart 1194 Privileges voor Duitse kooplieden 1171 Sultan Saladin onderwerpt Egypte

Sultan Saladin verovert Jeruzalem Het Bulgaarse rijk onafhankelijk 1189-1192 Derde kruistocht

1192 Minamoto no Joritomo sjögoen van Japan
1196 Alexius III, keizer van Byzantium, tribuutplichtig aan'Hendrik VI

III-13 ENGELAND FRANKRIJK NEDERLANDEN

1200
1199-1216 Jan zonder Land; verzet 1180-1223 Filips II Augustus van Lords en geestelijkheid 1204 Jan zonder Land staat Anjou, Normandië, Bretagne enz. af aan Filips II Augustus

| 1209-1229 Oorlog tegen Albigenzen Filips II Augustus van Frankrijk verslaat de Engelsen en Magna Charta 1216-1272 Hendrik III; strijd tussen kroon en Lords ± 1230 Stichting Univ. Cambridge

1226-1270 Lodewijk IX de Heilige 1229 Stichting der Univ. Toulouse

± 1250 Strijd tussen Avesnes en Dampierres in Vlaanderen en Henegouwen

1250
1257 De Sorbonne gesticht
1272-1307 Eduard I 1276-1284 Wales onderworpen
1295 ‘Modelparlement’; adel en burgerij naast Lords en bisschoppen
1294-1303
1285-1314 Filips IV de Schone; strijd met de paus

Oorlog tussen Frankrijk en Engeland

1256-1296 Floris V graaf v. Holland: strijd met Bisschop v. Utrecht en met VI., W. Friesl. onderworpen 1261-1294 Jan I van Brabant 1288 Slag bij Woeringen, Limburg aan Brabant
1297-1300 Fr. veroveren Vlaanderen 1299 Jan v. Avesnes graaf v. Holland
1300
1302 Gulden Sporen-slag; de Vlaamse 1302 De Staten-Generaal bijeen 1312 Filips IV heft de orde der Tempelieren op
1328 Filips van Valois koning Honderdjar'ge oorlog

I

1340 Een Engels-Vlaamse vloot verslaat de Fransen bij

De Engelsen verslaan de Fransen bij Crécy De Engelsen veroveren Calais 1349 Filips VI verwerft de Dauphiné

1307-1327 Eduard II 1327-1377 Eduard III
1337-1453

burgers verslaan de Franse ridders

1304 Inval der Vlamingen in Zeeland en Holland
1305 Vrede van Athis tussen Vlaamse graaf en Franse koning
1337 Willem III graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen

. Sluis

1338-1346 Jacob van Artevelde heerst in Vlaanderen
1350

± 1350 Parlement gesplitst in Hoger- en Lagerhuis

1350-1492 Hoekse en Kabeljauwse twisten in Holland
1356 De Blijde Incomste in Brabant aanvaard
1357-1358 Opstand in Parijs en Jacquerie (boerenoproer)
1356 De Engelsen verslaan de Fransen bij Maupertuis
1360 Vrede van Brétigny: Eduard III ziet af van Franse kroon, doch behoudt grote delen van Frankrijk

I 1363 Jan de Goede beleent zijn jongste zoon Filips de Stoute met Bourgondië

1369 Onder Karel V van Frankrijk begin van de herovering van bijna I ± 1380 Geert Grote sticht de Broeder-

het gehele door de Engelsen bezette gebied | schap des Gemenen Levens ± 1382 Bijbelvertaling van John Wiclif

1399 Richard II gest., begin van het huis Lancaster
1382 Frans-Vlaamse ridders verslaan burgers van Gent bij Roosbeke
1384 Filips van Bourgondië wordt graaf v. Vlaanderen en Artois
1400
1410 Partijstrijd tussen Bourguignons en Armagnacs
1415 Hendrik V verslaat de Fransen bij Azincourt
1418 Intocht van Jan zonder Vrees, bondgenoot der Engelsen, in Parijs

I 1419 Jan zonder Vrees vermoord 1420 Filips de Goede sluit zich aan bij Engeland

1422-1461 Hendrik VI I 1422-1461 Karel VII
1429 Jeanne d’Arc ontzet het door de Engelsen belegerde Orleans 1431 Jeanne d’Arc verbrand
1436 De Fransen heroveren Parijs

I 1435 Vrede van Atrecht tussen

1417-1433 Jacoba van Beieren
1419-1467 Filips de Goede
1428 Zoen van Delft: Holland, Zeeland en Henegouwen aan Filips 1430 Filips de Goede erft Brabant en Limburg

Karel VII en Filips de Goede

1450
1453

Franse overwinning bij Castillon en herovering van Bordeaux Einde van de strijd. De Engelsen behouden alleen Calais

1455-1485 De Rozenoorlogen
1485 Slag bij Bosworth 1485-1509 Hendrik VII Tudor: herstel koninklijke macht
1487 Oprichting staatsgerechtshof
1461-1483 Lodewijk XI: strijd met Karel de Stoute
1483-1498 Karel VIII: pogingen tot verovering v. Napels en Milaan
1451 Luxemburg aan Filips de Goede 1463 Filips de Goede roept voor het eerst Algemene Staten bijeen 1467-1477 Karel de Stoute 1476/1477 Karel de Stoute verslagen .. 1477-1482 Maria van Bourgondië: trouwt met Maximiliaan I 1477 Groot Privilege
1482-1494 Eerste regentschap van Maximiliaan v. Oostenrijk
1496 Filips de Schone huwt Johanna van Aragon en Castilië

DUITSE RIJK ITALIË; DE PAUSEN ANDERE LANDEN

1198-1218 Otto IV 1198-1216 Innocentius III 1202-1204 Vierde kruistocht 1200
1198-1208 Filips van Zwaben 1216 Dominicanerorde gest cht 1222 Universiteit v. Padua gesticht 1204-1261 Het Lat. rijk (Byzantium) 1206-1227 Djengis-Khan vormt groot
1226 Begin van de strijd der Duitse 1223 Paus erkent Franciscanerorde rijk in Azië en Z.O. Rusland

Orde tegen de heidense Pruisen 1224 Frederik II sti;ht Universiteit 1228-1229 Vijfde kruistocht . . Otto IV v. Duitsland bij Bouvines van Napels 1242 Begin Tataren-heerschappij in

1215-1250 Frederik II, felle strijd tussen Keizer en Paus ; Rusland

Welfen en Ghibellijnen 1244 Moh. heroveren Jeruzalem

1241 Slag bij Liegnitz tussen Duitsers en Mongolen 1232 Instelling der Pauselijke Inquisitie 1248-1254 Zesde kruistocht
1256-1273 Interregnum 1266 Karel van Anjou verslaat Man1262 Alfons van Castilië verovert 1250
1273-1291 Rudolf I van Habsburg fred v. Hohenstaufen en wordt Cadiz

keizer koning van Napels en Sicilië 1282 ‘Siciliaanse Vesper’; Sicilië komt aan Aragon 1276-1368 Juan-dynastie (Mongools) in China, stichter Koeblai Khan 1270 Zevende kruistocht

1291 Ontstaan van Zwitserse Eed1293 In Florence adel uit regering 1291 Mameloe ken veroveren Acco:

genootschap gestoten

1294-1303 Bonifatius VIII Paus laatste Chr. uit het O. verdreven
1303 De paus gevangen genomen op 1288-1326 Osman I, stichter van 1300
1315 Oostenrijkers door Zwitsers bij Morgarten verslagen last van de Franse koning 1309-1377 De pausen te Avignon Osmaanse Rijk
1313-1347 Lodewijk van Beieren 1311-1447 De Visconti in Milaan 1333-1370 Kasimir de Grote v. Polen
1338 Keurvorsten verklaren dat door 1343 De lagere gilden in Florence 1335-1573 Het Asjikaga-sjögoenaat in

hen gekozen koning ook zonder pauselijke goedkeuring keizer is 1348 1ste Duitse Univ.: Praag

1347-1378 Keizer Karel IV (van Luxemburg) krijgen meer macht 1347 en 1354 Cola di Rienzi volkstribuun te Rome Japan
1351-1382 Grootste macht der Duitse Orde
1356 Duitse koningskeuze geregeld bij de ‘Gouden Bul’
1386 Slag bij Sempach: einde van de Oostenr. macht in Zwitserland 1368-1644 De Ming-dynastie in China 1342-1382 Lodewijk de Grote koning v. Hongarije en 1370 v. Polen
1370 Vrede van Stralsund; grootste macht der Duitse Hanze 1386 Personele unie tussen Polen en Litauen (Jagello)
1396 Turken verslaan Duitsers en Hongaren bij Nikopolis 1350
1378-1400 Wenzel 1378-1415 Kerkelijk schisma: Pausen te Rome en tegenpausen te Avignon 1397 Unie van Kalmar tussen Denemarken, Zweden en Noorwegen
1410-1437 Sigismund van Luxemburg keizer 1396-1405 Mongolen-rijk van TimoerLenk 1400
1414-1418 Concilie van Constanz: einde van het schisma 1401-1402 Timoer-Lenk verslaat de
1415 Hus verbrand 1434-1464 Cosimo de Medici in Turken
1419-1436 Hussietenoorlog in Boh. Florence 1410 Slag bij Tannenberg: Polen ver-
1431-1449

± 1440 Uitvinding boekdrukkunst door Gutenberg Concilie van Bazel 1435 Anjou verliest Napels 1438-1445 Concilie van FerraraFlorence-Rome

1447-1455 Paus Nicolaas V. Stichting Biblioteca Vaticana slaat de Duitse Orde 1422 1ste beleg van Constantinopel door de Turken
1440-1493 Frederik III van Habsburg 1450-1466 Francesco Sforza hertog 1453 Mohammed II verovert Con1450

keizer van Milaan

1469-1492 Lorenzo de Medici in stantinopel. Einde O. Rom. rijk 1456 Mohammed II verovert Athene

. . . door de Zwitsers

1485 Wenen door Matthias Corvinus van Hongarije genomen
1499 Zwitserland in feite onafhankelijk Florence
1447-1521 De Renaissancepausen

Medici uit Florence verjaagd Karel VIII verovert Napels 1494-1498 Savonarola in Florence 1462-1505 Iwan III grootvorst van Moskou

1462 Castilianen veroveren Gibraltar
1466 Vrede van Thorn: Westpruisen aan Polen
1469 Ferdinand v. Aragon (1474-1516) huwt Isabella v. Castilië
1486 Bartholomeus Diaz bereikt Kaap de Goede Hoop
1492 Ontdekking van Amerika

Cabot in Labrador Vasco da Gama bereikt Voor- van het Duitse rijk 1498 Venetië verovert Cyprus Indië over zee

1700
1650
1651 Acte van Navigatie
1654 Eerste Ned. zeeoorlog
1658 Cromwell ‘Lord Protector’ 1660-1685 Karel II
1665-1667 Tweede Ned. zeeoorlog 1668 Triple Alliantie v. Nederland, .
1672-1674 (1678) De Republiek .

Willem III verjaagt Jacobus II en wordt koning

1689-1702 Willem van Oranje

Declaration of Rights

1650 Twisten over afdanking troepen 1650-1672 Stadhouderloos tijdperk 1652-1654 Eerste Engelse oorlog 1753-1672 Johan de Wit raadpens. 1656-1660 Noordse oorlog 1665-1667 Tweede Engelse oorlog

Engeland en Zweden tegen Frankrijk

1669-1683 Colbert minister I 1672-1702 Willem III stadhouder

. . der Ver. Ned. in oorlog met Engeland, Frankrijk, ....

1673-1678 Frankrijk in oorlog met de Republiek
1678, 1679 Vrede van Nijmegen, Franche Comté aan Frankrijk 1685 Opheffing Edict van Nantes; uit1688 Stadhouder Willem III wordt tocht van de Hugenoten koning van Engeland
1643-1715 Lodewijk XIV 1648-1653 Fronde mislukt. Frankrijk wordt absolute monarchie
1600
1635 Aanvallend verbond met Zweden tegen de Habsburgers
1642-1661 Mazarin minister | 1647-1650 Willem II
1648 Westfaalse vrede. Frankrijk krijgt Oostenr. Elzas. De onafhan
1550

herstel der Katholieke Kerk;

1500

DE NEDERLANDEN FRANKRIJK ENGELAND

1515-1543 Strijd van Karel V ter onderwerping v. d. N. O. Ned. . . . met Karel V 1521 Plakkaat tegen de Lutheranen 1534, 1535 Wederdopersoproeren 1543 Gelre aan Karel V: alle Nederlanden onder één vorst
1506 (15151-1555 Karel V
1521-1544 Oorlogen van Frans I . . 1525 Slag bij Pavia 1536 Calvijns ‘Institutio’
1544 Vrede van Crépy met Karel V
1515-1547 Frans I
1515-1547 Frankrijk strijdt met de
1515 Slag bij Marignano
1531 Hendrik VIII Iaat zich van Catharina van Aragon scheiden 1534 Hendrik hoofd van de Anglicaanse Kerk
1509-1547 Hendrik VIII
1555-1581 (1598) Filips II 1568-1648 Tachtigjarige oorlog 1572 Opstand in Holland en Zeeland o.l.v. Oranje
1576 Pacificatie van Gent 1579 Unie v. Utrecht; begin van scheiding in de Nederlanden 1585 Parma verovert Antwerpen; het Zuiden onderworpen vernietigd 1585-1625 Maurits Stadhouder
1551 Hendrik II verovert Metz, Toul en Verdun
1559 Vrede van Cateau-Cambrésis 1562 Bloedbad van Vassy 1562-1594 Godsdienstoorlogen 1572 Bartholomeusnacht 1589-1610 Hendrik IV
1545-1563 Concilie van Trente: . . 1553-1558 koningin Maria: herstel der Katholieke Kerk 1558-1603 Elizabeth

Elizabeth herstelt de Anglicaanse Kerk Calvinisme staatsgodsdienst in Schotland

1568 Maria Stuart vlucht naar E.

Maria Stuart onthoofd De Spaanse Armada

1596-1621 (1633) Aartshertogen 1604-1619 Arminianen en Gomaristen 1609-1621 Twaalfjarig Bestand 1619 Oldenbarnevelt terechtgesteld 1619 Nationale Synode 1625-1647 Frederik Hendrik
1610-1643 Lodewijk XIII
1624-1642 Richelieu minister 1628 Verovering van La Rochelle op de Hugenoten
1603 Engeland en Schotland onder één koning
1603-1625 Conflict koning-Parlement 1625-1649 Karel I 1628 Petition of Right 1629-1648 Karel I tegenover Parlement
1649 Karel I onthoofd 1649-1660 De Republiek
1688-1697 Negenjarige oorlog: Nederland. Engeland en Oostenrijk
1694 Bank of England opgericht I I
1702-1713 (1714) Spaanse Successie-oorlog: . . . Engeland, de Republiek, . . . Oostenrijk en Pruisen . . . 1707 Engeland en Schotland I I 1702-1747 Tweede stadhouderloos tijd-

verenigd: Groot-Britannië | 1709 Nederlaag bij Malplaquet | perk

1713 Vrede van Utrecht
1714-1727 George I
1714-1717, 1721-1742 Walpole minis1715-1774 Lodewijk XV ter

± 1715-1720 Specu latie woede I 1716-1720 Optreden van John Law I 1715 Barrière-tractaat met 1718-1720 Quadruple Alliantie tegen. . . .

1725
1727-1760 George II 1732 Hernieuwing verbond met Oostenrijk
1739 Eerste Methodistengemeente 1740-1748 Oostenrijkse.
1746 Slag bij Culloden
1726-1743 Fleury minister
1727-1736 v. Slingelandt raadpens. 1732 Hernieuwing verbond . .

Successie

1747 Fransen veroveren Bergen op Zoom
1747-1751 Willem IV erfstadhouder

GESCHIEDENIS _________ I 55 Karel V koning vSpanlC | ®VÉSK*Sa. sS&r::-“ >524. ,525 Boerenop Ln^$2FS£%g^£2S* .«6.. »ÆVes^S1"-1 '*£ ^5«»«^ l546‘Protestanten Rusland

197
1526 Babo0YinvÏór"ndtóan 1532 ^°ag,ro «roven Pe™
1550

fstl'opsia^mir^raïSAugsburg lÂtS'IïdiPandI

1564 Calviin gest-

>lf5SffirkXv.SP-6

102 Polen wordt een t^p0rtugal

Ssas^-““"

1588 De Spaans

et als Groot&****** 1557 Macao Portugees

1576-1612 Keizer Ku.
1618 Opstand in Bohemen. Frederik van de Paltz daar koning
1648 Dertigjarige oorlog
1637 Keizer Ferdinand II
1620 Bohemen en de Paltz door Habsburg onderworpen 1627 De Denen bij Lutter verslagen 1630-1632 Gustaaf Adolf in Duitsland 1632 Slag bij Lützen

,,vr, vinrisco’s uit Spa Zweden Gustaaf AdoU v.

huis Romanow ‘

161 1 -e oorlog
1613 Begin Rusland
1621-1629 Zweeds-Pou1 1629 Zweden verovert Polen
1640 Portugal onafhankelijk

. t der Mederlanders

*«■*»

',607TameÏo'»» inÄ‘T<K°>

1619 Batavia gesucht Amerika 1644 Begm van uc

in China

1650

Ind. ComP'est'gt Goede Hoop zich .kelijkheid der Noordel. Ned. en van Zwitserland door Duitse rijk erkenu

1640-1688 Fred. Willem, keurvorst van Brandenburg

cr-lndW.

ruk

1652 Ned.

op Kaap ad"

1658-1705 Keizer Leopold I 1656-1660 Noordse oorlog

Polen verklaart Pruisen onafhankelijk Vrede van de Pyreneeën tussen Frankrijk en Spanje Duitse Rijk, Brandenburg en Spanje 1683 Wenen vergeefs door de Turken belegerd: begin van achteruitgang Keizerlijke en Brandenburgse I van het Turkse rijk troepen heroveren Boedapest | en bevrijden heel Hongarije van de Turken Overwinning op de Turken bij Mohacs . . . tegen Frankrijk | Vrede van Carlowitz met Turkije Munster en Keulen

1699

. . . tegen Frankrijk 1711-1740 Keizer Karel VI 1713-1740 Frederik Willem I van Pruisen . . . Oostenrijk

1721 Pruisen verwerft Voor-Pommeren 1722-1732 Oostenrijkse Oost-Ind.

Comp. te Ostende 1723 Pragmatieke Sanctie (Oostenrijk)

1725 Pruisen sluit verbond met Engeland en Frankrijk . . . met Oostenrijk
1733-1738 Poolse

. . . oorlog

1740-1786 Frederik de Grote 1740-1745 Pruisen verovert Silezië 1745-1765 Keizer Frans I
1700-1721 Noordse oorlog 1689-1725 Peter de Grote v. Rusland 1700-1746 Filips V van Spanje 1709 Slag bij Poltawa: einde van Zweden als grote mogendheid 1714-1719 Alberoni min. van Spanje 1718 Karel XII van Zweden gest.
1721 Vrede van Nystadt: Balt.

prov. aan Rusland . . . Spanje Successie-oorlog VIV'I

u.A

y ill Z

1780 Maria Theresia heor&Uover Oostenrijk
1762 Elizabeth v. Rusland
1655 Jamaica Engels 1658-1707 Aurangzib in V?

Grootste uitbreiding van lil v. d. Groot-Mogol 1665 Bombay Engels 1667 Nieuw-Nederland aan Engeland;

Suriname aan Rep. d. Ver. Ned. 1682 Pennsylvania gesticht'1 dóór William Penn uj ubl irrt A ruw J iy_rV 1081 Krrr ac h-O M3W.081 .8 ibrow ne lor iH h(’8l ''181 Tl 31-1 C8i jiinfi.JïoO I m H'.hoO ex-. ; / .-Hül/ilmT lid £>«13 r.'iisni I 1u l«w*fivirinéD óOKI -• ,rrciuicl }'jm aohuO luSI-óOol 1718 New Orleans gesticht iid rjiilz .TjmolüoO lorn tklioü Ç08I I rn riojIuq.M n«/ 8ü!owuH 0181 lid sul* .bmtlUiuG ni irb >JU5V £181 . " ni njnobnodicv rib idufilnl t-181 1732 Georgia gesticht ' n«v c -~tyD Uil nO ÎI8I-M8I

1743-1750 Van Imhoff G.G; in N.I. 1740-1748 Enpels-dFranxc strüd in Voor-Indië
1700
1725

[I]JE$CHIEDEMI$[/I] ENGELAND

1750

F R A N K R , j K 1750—1815 NED£UANß ,:t 1760 Begin ,n^.0 J"ISr minister ' ’ ■ • oorlog •••.... e ^ Ned.

E N '760W820ct^f,irie,'r"ol^'e S-'”0 Choiseul minister

1751.1795 W'llen, v '759.1766 Hertos

onder Oostenr.

'/74-I7ÇI? r ,7 '" var ^TmZj^jTZ — >774-1776 âïtV1

83 AmttUitafcboorto — m,n,st‘-T

ƒ y?o p

17S0-,7Mori<r erltent [I]Z[/I]'£{ ï*gjr mlnisIcr

<784 0orl„,mc(deN^nMhn<l de oorlogm ‘•»tomen en verUaarl . _ I East India-Bili' ' ' * Vrede yan Versailles I 1788-1789 Neck I minister

766 Lotharingen Umt VCn 1763 R°'*va" Wi||em'y
768 Corsica gekochr aan Fra"knjk /7~ Jeu««isis Cm V 774-1792 |^Ä.V«" Genua / '766 Acte van Consulentsch

Brunsuiik ap

1789 /,789 ^ei De Staten-

[I]«KIJK[/I] 1782 Onu-u fm EnSe,se °orJog VOOr d* 2de maa, / !** Snj VverÈ i'^ïïïïii DE NEBERU APnl BïïîÆî» Cn *eCS,C,«k^ ■•■^cSS^^ °»

-al°nnadc Va" V^

Januar, Lodewijk en Pruisen [I]I 1792[/I] |7 ruari ' Eejtorming der Tuilerieën !l^ni Dc.r .794 Juni-J.

1 7y4 JuJj "
170

Tónarchic uit. September-moorden. Tmy. Dec. Proces van de koning

1791 W. Indische Comp. ontbonden

nthoofd Oorlog verklaard aan E., Spanje en de Ned. Republiek Fransen veroveren Rijnstreek en Zuidelijke Nederlanden cobijnen verdringen de Girondijnen uit het bestuur Ti De Jacobijnen heersen door de Terreur Val van Robespierre en de Jacobijnse partij

795 De Fransen veroveren de Nederlanden
1800
1805
1795 October Nieuwe Grondwet: instelling van Directoire en Raden 1796-1797 Italiaanse veldtocht van Bonaparte
1797 Vrede v. Campoformio
1798-1799 Tocht van Bonaparte naar Egypte en Syrië
2de Coalitie-oorlog (Engeland, Oostenrijk, Rusland): Franse legers teruggedrongen
1799 Staatsgreep van 18 Brumaire: Bonaparte eerste consul

Concordaat: Vrede met Oostenrijk en Rusland Vrede van Amiens met Engeland

1814 Oorlog met Engeland

Napoleon wordt keizer. — Code Civil

1814, 1815 Keizer Napoleon I

Oorlog met Oostenrijk en Rusland: slag bij Austerlitz Slag bij Trafalgar. Vrede van Presburg.

Continentaal stelsel ingevoerd

1806-1807 Oorlog met Pruisen, slagen bij Jena en Friedland

Verbond met Rusland, vrede van Tilsit met Pruisen

1809 Oorlog met Oostenrijk, slag bij Wagram, vrede van Wenen
1795 Willem V vlucht: Regenten door Patriotten vervangen: verbond met Frankrijk
1806 Bataafse Republiek
1798 Nationale Vergadering

Slag bij Kamperduin

1ste Staatsregeling. Staatsgreep der Unitarissen

Kol. v. O. I. C. aan de Staat Tweede Staatsregeling

1805 Derde Staatsregeling.

Schimmelpenninck raadpens. 1806-1810 Lodewijk Napoleon koning van Holland

1809 Eng. inval in Zeeland
1810 1810 Huwelijk van Napoleon met Marie Louise v. Habsburg

Tocht naar Rusland, ondergang van de Grande Armée Veldtocht in Duitsland, slag bij Leipzig Intocht der verbondenen in Parijs: Napoleon naar Elba, herstel der Bourbons op de troon, Lodewijk XVIII verleent de Charte

1810 Ned. ingelijfd bij Frankrijk
1813 Opstand: vorst

Willem I souvere

1814-1815 Op het Cpngres van Wenen regelen de mogendheden
1815 Napoleon terug in Frankrijk (de Napoleon naar St Helena

‘100 dagen’), slag bij Waterloo, DUITSE RIJK OVERIG EUROPA ANDERE WERELDDELEN van Frankrijk met C

1756-1763 Zevenjarige oorlog 1765-1790 Keizer Jozef 11
1772 Eerste Poolse deling tussen P 1750-1777 Pombal min. in Portugal ostenrijk en Rusland 1759-1788 Karel III v. Spanje 1759, 1767 Jezuïeten uit Portugal, Spanje en Napels-Sicilië verdreven
1762-1796 Catharina d. Gr. v. Rusland 1768-1774 Russisch-Turkse oorlog ruisen, Oostenrijk en Rusland 1773 Paus heft Jezuïetenorde op 1756-1763 Oorlog Frankrijk-Engeland in Voor-Indië en Amerika 1756-1785 Clive en Hastings vestigen Eng. gezag in Voor-Indië
1773 Oproer te Boston 1774-1783 Am. vrijheidsoorlog 1750
1779 Beierse Successie-oorlog 1781 Tolerantie-edict van Jozef I 1780 Verbond van gewapende neutraliteit tussen Rusland, Zweden en Denemarken
1783 Rusland annexeert de Krim
1792 Russisch-Turkse oorlog
1790 Russisch-Zweedse oorlog 1776 Am. koloniën verklaren zich onafhankelijk
1778 Frankr. erkent onafhankelijkheid van Amerika
1783 Vrede v. Versailles. E. erkent onafhankelijkheid van Amerika
1787 Grondwet Verenigde Staten 1775

DUITSE 1 AND EN ANDERE LANDEN ENGELAND

1790-1792 Leopold II keizer

Vrede tussen Oos Frankrijk verklaart de oorlog aan Oostenrijk en Pruisen

1792-1806 Frans II keizer tenrijk en Turkije

Grondwet in Polen Vrede Rusland en Turkije 1789

1793 Tweede Poolse deling tu ssen Pruisen en Rusland

Oorlog Spanje-Frankrijk Poolse opstand onder Kosciuszko 1793-1802 Oorlog met Frankrijk 1793

1795 Derde Poolse deling tussen Pruisen, Oostenrijk en Rusland

| 1796 Catharina II v. Rusland gest.

Vrede van Campoformio: Zuid-Nederland bij Frankrijk: Cisalpijnse Republiek gevormd

1797-1840 Frederik Willem III 1 1796-1801 Paul I tsaar van Rusland van Pruisen

Oostenrijk en Rusland sluiten zich aan bij Engeland Oostenrijkse en Russische legers in N. Italië en Zwitserland 1798 Ierse opstand. Nelson verslaat Franse vloot bij Aboekir 1795

1803 Nap. regelt grenzen in D.: geestl. vorstendommen en vele kleine stat *n opgeheven 1801-1825 Tsaar Alexander I
1803 Ver. Staten kopen Louisiana van Frankrijk Ierland bij Engeland ingelijfd

Ontslag van ministerie Pitt Vrede van Amiens

1814 Oorlog met Frankrijk
1806 Pitt Jr eerste minister 1300
1805 Oostenrijk en Rusland 1805 Slag bij Austerlitz

Vrede van Pressburg Rijnverbond. Einde van het Duitse Keizerrijk

1807 Oorlog Pruisen-Frankrijk
1812 Hervormingen in Pruisen 1809 Oorlog Oostcnrijk-Frankrijk in oorlog met Frankrijk

Napoleon koning van Italië Jozef koning van Napels

1808 Volksopstand in Spanje. Rusl.

bezet Moldavië en Walachije 1808-1809 Russisch-Zweedse oorlog: Rusland verwerft Finland Slag bij Trafalgar Engeland getroffen door het Continentaal stelsel 1805

1813 Pruisen en Slag bij Leipzig: Napoleon ontruimt Duitsland

. . . de grenzen in Ei 1812 Vrede Rusland en Turkije 1812 Nap. bezet Moskou Oostenrijk bij Engeland en Rusland aa iropa en het herstel der t i gesloten

1812-1814 Oorlog met de Ver. St. iude vorstenhuizen 1810

ENGELAND FRANKRIJK NEDERLAND EN BELGIË

1815 1815 Korenwetten: invoerrechten verhoogd
1815-1820 Industriële crisis 1819 Bloedbad van Peterloo 1820-1830 George IV 1822 Castlereagh gest., Canning min.

van Buitenl. Zaken 1825 Vakverenigingen toegestaan 1829 Opheffing Test-Act: emancipatie der katholieken 1824 Lodewijk XVIII

1814 Lodewijk XVIII geeft een grondwet (Charte)
1816 Witte terreur
1818 Congres van Aken: bezettingstroepen verlaten Frankrijk 1820 Hertog van Berry vermoord.

Reactionnairen aan het bewind 1824-1830 Karel X 1815-1840 Willem I (Ned.)

1815 Nederland en België verenigd.

Grondwet gewijzigd 1823 Het Nederlands officiële taal in Vlaanderen

1825 Collegium Philosophicum te Leuven
1828 Unie van katholieken en liberalen in Z. Nederland
1830 1830-1837 Willem IV 1830-1834 Ministerie Grey-Russell 1830 Opening spoorweg LiverpoolManchester

Reform-Bill: kiesrecht uitgebreid Afschaffing der slavernij in de koloniën Armenwet herzien 1837-1848 Chartisten beweging 1841-1846 Ministerie Peel

1842 Mijnwet, Arbeidswetgeving 1846 Opheffing korenwetten, begin van vrijhandel 1830 Juli-revolutie. Begin der liberale monarchie
1830-1848 Louis Philippe
1840 Napoleon bijgezet in Parijs

Econ. crisis. Reformbanquetten Februari-revolutie: bewind van republikeinen en socialisten. Lodewijk Napoleon president

1848-1852 Tweede Republiek Aug. Oproer in Brussel

Nov. Belg. nationaal congres proclameert onafhankelijkheid

10-daagse veldtocht 1831-1865 Leopold I (Belg.)

Eerste spoorweg in België Eerste spoorweg in Nederland Eindtractaat Nederland-België De Vlaamse beweging begint politieke eisen te stellen

1840-1849 Willem II (Ned.)
1848 Grondwetsherziening: Nederland een parlementaire monarchie 1849-1890 Willem III (Ned.)
1850 1837-1901 Koningin Victoria 1854-1856 Krim-oorlog: Engeland, Fr
1865 Palmerston gest.
1868-1874 1ste Min. Gladstone 1860 Vrijhandelsverdrag tussen Engel»
1867 Kiesrecht uitgebreid

Anglicaanse Kerk verliest haar voorrechten in Ierland Irish Land-Act 1851 Staatsgreep. Lodewijk Napoleon wordt prins-president

1852-1870 Keizer Napoleon III tnkrijk en Turkije tegen Rusland
1856 Congres van Parijs

Verdrag tegen Oostenrijk met Sardinië Oorlog tegen Oostenr. met Sard.

Liberale concessies door Napoleon III nd en Frankrijk

1861-1867 Expeditie naar Mexico
1868 Napoleon belooft parlementaire monarchie
1870 Frans-Duitse oorlog; de Republiek uitgeroepen 1853 Drooglegging Haarlemmermeer
1853 Eerste ministerie Thorbecke. Begin vrijhandel. Herstel bisschoppelijke hiërarchie
1850 Middelb. onderw. wet (Belg.)
1857 Lager-onderwijswet. Begin van schoolstrijd (Nederland)
1862-1866 2de ministerie Thorbecke
1863 Middelb. onderw. wet Thorbecke
1909 Leopold II (België)
1868 Strijd over ministeriële verantwoordelijkheid (Ned.)
1867 Ned. Limburg treedt uit de Duitse Bond
1870 Einde cultuurstelsel (N.I.) Afschaffing doodstraf (Ned.)
1870 1871 De trade-unions wettig erkend 1874-1880 Disraeli eerste minister

Congres van Ierse Landleague 1880-1885 2de Min. Gladstone

1882 De onderkoning in Ierland vermoord 1871-1873 Thiers president 1871 ‘Commune’ te Parijs 1873 Duitse troepen verlaten Fr.
1875 Constitutie der 3de Republiek

Berlijn regelt

1879 Republikeinen aan de regering 1882 Het clericale onderwijs tegengewerkt
1881-1885 Ferry minister 1874-1884 Liberalen in België in de meerderheid
1876 Wet op het Hoger Onderwijs (Ned.). Opening Noordzeekan.
1878-1884 Schoolstrijd in België

Nieuwe Waterweg Vlaams op middelbare scholen in België de voertaal

1884-1919 Clericalen in België in de meerderheid
1885 1886 ‘Home Rule’ voor Ierland door Lagerhuis verworpen. Unionisten afgescheiden van liberalen 1886-1892 Salisbury eerste minister

Labour Party opgericht ‘Home Rule’ door het Hogerhuis verworpen 1887-1889 Actie van generaal Boulanger

1889 Eerste socialisten in de Kamer 1892 Militair verdrag met Rusland 1894-1906 Dreyfus-affaire Belg. werkliedenpartij voor het eerst bij verkiezingen

Grondwetsherziening (Ned.)

Nieuwe kieswet in België Oprichting S.D.A.P. (Ned.)

1898 Vlaams en Waals gelijkgesteld 1898 Koningin Wilhelmina (Ned.)
1900 1901-1910 Eduard VII 1902 Verbond met Japan 1904 Entente Cordia 1906 Liberalen en Arbeiderspartij meerderheid in Lagerhuis
1910-1936 George V 1911 Parlementswet: macht van hel Hogerhuis beperkt
1914 ‘Home Rule'-wet aangenomen en geschorst 1901-1905 Anti-clericale maatregelen

e met Frankrijk 1906 Dreyfus in ere hersteld

1911 Overeenkomst tussen Duitsland en Frankrijk over Marokko

Nieuwe Legerwet Poincaré reist naar St Petersburg

1914 J. Jaurès vermoord Leerplichtwet (Nederland)

Alg. dienstplicht (Ned.) 1901-1905 Ministerie Kuyper (Ned.) 1903 Spoorwegstaking (Nederland) 1905 Kerkelijke partijen tijdelijk in de minderheid in Ned.

Congo wordt Belg. kolonie Splitsing S.D.A.P. (Ned.)

1909 Rechtse verkiezingsoverwinning (Ned.) Prinses Juliana geb. 1909-1934 Albert I (Belg.)
1913 Opening Vredespaleis Den Haag 1913 Overwinning Lib. en S.D.A.P. 1913-1918 Min. C. v. d. Linden (Ned.)

DUITSLAND EN OOST. HONG. ANDERE LANDENVANEUROPA ANDERE WERELDDELEN

1792-1835 Frans I van Oostenrijk 1797-1840 Fred. Willem III v. Pruisen 1815 Heilige Alliantie 1815 Duitse Bond opgericht 1820 Anti-Oostenrijkse woelingen in Italië
1820 Karlsbader besluiten tegen de liberalen
1822 Congres van Verona 1801-1825 Alexander I van Rusland 1815 Heilige Alliantie 1815 Herstel der Bourbons in Spanje, der Braganza’s in Portugal 1821-1829 Griekse vrijheidsoorlog 1823 Franse expeditie onderdrukt opstand in Spanje
1827-1829 Rusland, Engeland en Frankrijk tegen Turkije 1829 Griekenland onafhankelijk 1808-1823 Z. Am. koloniën maken zich onafhankelijk van Spanje
1818 Nederland verbiedt de slavenhandel in de koloniën

Brazilië onafhankelijk van Portugal Monroeleer Tractaat Nederland-Engeland over Sumatra en Voor-Indië 1815

1814-1848 Metternich min. (Oostenr.) 1834 Oprichting Duitse Tolverbond 1835-1848 Ferdinand I v. Oostenrijk
1840-1861 Fred. Willem IV v. Pruisen 1848 Maart-revolutie, grondwetsvergaderingen in Oostenrijk er. Pruisen
1848-1849 Frankforter Parlement; Eenheidsbeweging; Opstanden van Tsjechen en Hongaren 1848-1916 Frans Jozef I v. Oostenrijk 1825-1855 Nicolaas I van Rusland 1830-1831 Poolse opstand 1831 Opstanden in Italië 1833 Rusland krijgt het . . . . 1833-1839 Carlistenoorlog in Spanje 1840 Rusland, Engeland, Pruisen en Oostenrijk steunen sultan tegen
1846-1878 Paus Pius IX
1848-1849 Oorlog Sardinië-Oostenrijk. Opstanden in Rome en Venetië 1830-1847 Fr. verovert Algiers 1833 Engeland schaft de slavernij in de koloniën af

. . . protectoraat over Turkije 1836 ‘Grote Trek’ in Z. Afrika 1840 Canada krijgt zelfbestuur Mehemed Ali van Egypte 1840-1842 Opium-oorlog tegen China: Engeland verwerft Hongkong 1846-1848 Oorlog Ver. Staten-Mexico: Nieuw-Mexico en Californië aan Ver. Staten 1830

1851 Herstel van Duitse Bond
1859 Oorlog Sardinië en Fra
1859-1867 Conflict tussen Kroon en Landdag in Pruisen
1888 Willem I van Pruisen
1890 Bismarck 1ste minister van Pruisen
1864 Oorlog van Pruisen en Ooste Sleeswijk-Ho

Oorlog van Pruisen en Italië tegen Bond ‘Ausgleich’. Oostenr. en Hong. const. monarch. Lux. kwestie tussen Pruisen en Frankrijk

1869 Soc. dem. arb. partij opgericht
1870-1871 Frans-Duitse oorlog 1849-1861 Cavour min. v. Sardinië nkrijk tegen Oostenrijk 1859-1860 Volksbewegingen in Italië;

Garibaldi op Sicilië en in Napels 1861 Victor Emanuel koning van Italië 1861 Boerenbevrijding in Rusland 1863 Poolse opstand irijk tegen Denemarken, dat istein verliest Oostenrijk. Oprichting Noordduitse 1855-1881 Alexander II van Rusland

1870 Italië bezet Rome. Proclamatie der pauselijke onfeilbaarheid 1852-1854 Stichting van Transvaal en Oranje-Vrijstaat 1854 ‘Openstelling’ van Japan 1857-1858 Opstand in Voor-Indië: Engeland heft de Oost-Indischc Compagnie op
1862-1864 Frankrijk verovert CochinChina en Kambodsja 1861-1865 Burgeroorlog in de Ver.

Staten. Slavernij afgeschaft 1861-1867 Fr. expeditie naar Mexico Canada wordt dominion. Ver. Staten kopen Alaska v. Rusland Sjögoenaat in Japan afgeschaft; oriëntering op het Westen Het Suezkanaal geopend 1850 Willem I Duits keizer, ElzasLotharingen geannexeerd

1872-1879 Kulturkampf

Driekeizersbond tussen Duit verhoudingen Socialistenwet

1878-1909 Bosnië en Herzegowina onder Oostenrijks bestuur

Tweevoudig verbond tussen Duitsland en Oostenrijk

1882 Italië bij tweevoudig verbond 1873 Rusland verovert Khiwa 1875-1876 Balkanopstanden bloedig onderdrukt

sland, Oostenrijk en Rusland op de Balkan

1878 Russisch-Turkse oorlog
1903 Paus Leo XIII 1881 Alexander II vermoord 1881-1894 Alexander III v. Rusland Algemene Postunie

Kon. Victoria keizerin v. Indië Eng. annexeert de Transvaal 1880-1881 Eerste Boerenoorlog:

Boerenrepubl. onafhankelijk Frankrijk bezet Tunis Egypte onder Engelse invloed 1883, 1884 Fr. bezet Annam en Tonkin Duitsland verwerft Togo, Kameroen en Z.W. Afrika Congostaat gesticht 1870 ‘Rückversicherungsvert Frederik III keizer v. Duitsland 1888-1918 Wilhelm II v. Duitsland 1890 Ontslag van Bismarck. Verdrag met Engeland

1895 Opening van het NoordzeeOostzee-kanaal rag’ Rusland-Duitsland

Encycliek ‘Rerum Novarum’ Militair verdrag tussen Frankrijk en Rusland

1894-1917 Nicolaas II v. Rusland

Grieks-Turkse oorlog Spaans-Am. oorlog. Spanje . . 1889 Brazilië een republiek. Japan een constitutionele monarchie 1894-1895 Oorlog China-Japan 1896 Frankrijk bezet Madagascar. Italiaanse veldtocht in Abessinië 1898 Eng.-Fr. conflict over Soedan . . verliest zijn koloniën in Amerika 1885

1900 Vlootwet in Duitsland
1900-1909 von Bülow rijkskanselier in Duitsland
1905 Bezoek van keizer Wilhelm aan Tanger
1908 Oostenrijk-Hongarije lijft Bosnië en Herzegowina in
1909-1919 Von Bethmann Hollweg rijkskanselier in Duitsland
1911 Gedeeltelijke autonomie voor Elzas-Lotharingen

‘Pantersprong’ naar Agadir Duitse vloot uitgebreid 1899 Transsiberische spoorw 1903 Congres Russ. socialisten te Londen. Scheiding tussen Mensjewiki en Bolsjewiki 1904-1905 Russisch-Japanse oorlog 1905 Noorwegen gescheiden v. Zweden 1905, 1906 Rev. in Rush 1ste Doema. 1908 Jong-Turken: grondwet in Turkije. Bulgarije onafhankelijk 1910 Portugal een republiek 1910 Finland verliest alle zelfstandigheid

1912-1913 Balkanoorlogen. Griekenl.. Servië en Bulgarije vergroot. Albanië onafhankelijk eg en Bagdad-spoorweg 1899-1902 Boerenoorlog. Transvaal en Oranje-Vrijstaat Engels 1900 Boxer-opstand in China 1902 Verbond En geland-Japan 1905-1906 Marokko-incident: conferentie van Algeciras 1910 Oprichting Unie van Z. Afrika

Japan lijft Korea in

2de Marokko-incident: overeenkomst tussen Frankr. en Duitsl.
1911, 1912 Italië verovert Tripolis

China wordt een republiek 1912 Marokko Frans protectoraat 1914 Panamakanaal geopend 1900 NIET-MILITAIRE GEBEURTENISSEN IN OORLOGVOERENDE LANDEN: NEDERLAND WESTFRONT EN ITALIË

1914 28 Juni De Oostenrijkse troonopvolger te Seraiewo door een Serf vermoord
23 Juli Ultimatum van Oostenrijk aan Servië
28 Juli Oostenr.-Hong. verklaart de oorlog aan Servië
1 Aug. Duitsland verklaart de oorlog aan Rusland

Aug. Duitsland verklaart de oorlog aan Frankrijk Aug. Engeland verklaart de oorlog aan Duitsland 14 Nov. Turkije verklaart de Geallieerden de oorlog 2 Aug. De Duitsers bezetten Luxemburg 4 Aug. De Duitsers vallen België binnen 4 Aug.-5 Sept.

De Duitsers veroveren het grootste deel van België en N.O. Frankrijk 6-12 Sept. Slag aan de Marne Oct. Antwerpen door de Duitsers bezet Eind 1914 Begin van de loopgravenoorlog

1915 Jan. Brood op de bon in Duitsland

Mei Italië verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije Oct. Bulgarije komt in oorlog met de Geallieerden Febr. Franse doorbraakpogingen in Champagne April Duitse gasaanval bij Yperen Mei Frans offensief bij Rijssel Sept. Geallieerd offensief in Champagne

1916 Maart Duitsland verklaart de oorlog aan Portugal Aug. Roemenië verklaart de oorlog aan Oostenr.-Hong.

Hindenburg opperbevelhebber der Duitse legers Nov. Nationaal kabinet Lloyd-George Dec. Mislukte vredespoging van Duitsland Febr.-Juli Duits offensief tegen Verdun Mei Oostenrijks offensief tegen Italië Aug. Italiaans offensief Juli-Sept. Offensief der Geallieerden aan de Somme Oct.-Dec. Frans offensief bij Verdun

1917 Maart Begin der Russ. revolutie. De tsaar doet afstand April De Ver. St. verklaren de oorlog aan Duitsland Juni Griekenland aan de zijde der Geallieerden Nov. Bolsjewistische revolutie in Rusland Dec. Herziening der Ned. Grondwet: alg. kiesrecht April Geallieerd offensief aan de Aisne en in Champagne Aug.-Oct. Aanval der Engelsen in Vlaanderen. Tankslag bij Kamerijk

Oct.-Nov. De Italianen tot de Piave teruggedrongen

1918 Jan. Dictatuur van het proletariaat in Rusland Maart Vrede van Brest-Litowsk tussen Rusl. en Centralen April Foch opperbevelhebber der Geallieerde legers in Fr. Mei Vrede tussen Roemenië en de Centralen Oct. Revolutie in en uiteenvallen van Oostenr.-Hongarije 3 Nov. Begin der revolutie in Duitsland 9 Nov. Republiek uitgeroepen in Duitsland 10 Nov. De Duitse keizer vlucht naar Nederland Maart-Juli Duitse offensieven in het Westen 18 Juli Begin van de terugtocht der Duitse legers Aug. Doorbraak der Hindenburglinie 26 Sept. Begin van het grote geallieerde offensief Oct.-Nov. De Geallieerden heroveren N. Frankrijk en W. België tot Gent
4 Nov. Wapenstilstand met Oostenrijk-Hongarije 11 Nov. Wapenstilstand met Duitsland

INTERNATIONALE GEBEURTENISSEN WEST-EUROPA

1919 28 Juni Vrede van Versailles met Duitsland. Oprichting van de Volkenbond en het Perm. Hof van Intern. Justitie te Den Haag

Sept. Vrede van St Germain met Oostenrijk Nov. Vrede van Neuilly met Bulgarije Eerste Volkenbondsvergadering te Genève. Vrede van Trianon met Hongarije, van Sèvres met Turkije

1920-1921 Pools-Russische oorlog

Defensief verbond tussen Frankrijk en Polen Engeland erkent de onafhankelijkheid van Egypte. Verdrag van Rapallo tussen Duitsl. en Rusl. Conferentie te Washington over maritieme ontwapening en China. De Turken verdrijven de Grieken uit KI. Azië Vrede van Lausanne met Turkije. De Fransen bezetten het Roergebied Vrouwenkiesrecht in Ned.: Alg. mannenkiesrecht in België Ned. treedt toe tot de Volkenbond.

Dienstplicht in Eng. afgeschaft. Tolunie België-Lux. Volksstemming in Eupen-Malmédy v. aanhechting bij België Ierland (zonder Ulster) wordt als Ierse Vrijstaat Brits dominion

1918-1925 Ministerie Ruys de Beerenbrouck (Ned.)

Conservatieve meerderheid in Lagerhuis: Lloyd George ver vangen door Baldwin

1924 Dawes-plan voor de herstelbetalingen. Engeland, Frankrijk en Italië erkennen de Sowjet-Unie

Verdrag van Locarno: Fr., E. en It. garanderen Duitsl. zijn W. grenzen Duitsland treedt toe tot de Volkenbond. Albanië komt onder protectoraat van Italië Kellogg-pact Young-plan voor herstelbetalingen. Begin der economische crisis

1931-1933 Japans-Chinese oorlog. Japan verovert Mandsjoerije

Japan en Duitsland verlaten de Volkenbond. Viermogendheden-pact (Eng., Fr., Duitsl en It.). De Ver. St. erkennen de Sowjet-Unie Balkan-pact (Turkije, Griekenland, Joego-Slavië en Roemenië). Rusl. treedt toe tot de Volkenbond. Duitsland wil Oostenrijk inlijven, doch Mussolini verhindert dit Defensief verdrag tussen Frankrijk en Rusland

1935-1936 Italië verovert Abessinië

Begin van de ‘As Rome-Berlijn’

1936. 1937 Anti-Komintern-pact (Duitsland, Japan en Italië)

Italië uit Volkenbond. Nieuwe oorlog van Japan tegen China Maart De Duitse legers vallen Oostenrijk binnen (‘Anschluss’). Sept. Verdrag van München (Engeland, Frankrijk, Duitsland en Italië): Duitsland krijgt het Sudetenland Maart, April De Duitse legers bezetten het onafhankelijk gebleven deel van Bohemen en het Memelgebied. Italië bezet Albanië 1ste min. MacDonald (Labour). 2de min.

Baldwin. Linkse overwinning in Frankrijk Eng. herstelt gouden standaard Conferentie te Londen over organisatie van het Empire

1926-1929 Ministerie Poincaré 1928 Fr. aanvaardt gouden standaard. In Engeland vrouwenkiesrecht
E. verlaat de gouden standaard. Statuut van Westminster regelt de verhoudingen van de delen van het Britse wereldrijk. Spanje wordt republiek
1931-1935 Nat. kabinet MacDonald

Overeenkomst met de dominions 1936 Volksfrontregering in Frankrijk.

Fr. verlaat gouden standaard

1939 Franco, leider d«.r opstandelingen in Spanje, venliat democr. regering en vestii i fascistische dictatuur
1940 N. Chamberlain 1ste min.

OOSTFRONT EN BALKANFRONT OVERIGE STRIJDTONELEN

5 Aug. De Turken sluiten de Dardanellen Aug. De Russen dringen door in Oost-Pruisen, Galicië en de Boekowina. Hindenburg verslaat de Russen bij Tannenberg

Sept. Hindenburg verslaat de Russen aan de Masoerische nieren Oct. Russische doorbraak bij Iwangorod Nov., Dec. De Russen verslagen bij Lodz en Limanowa 2 Aug. De Engelse vloot gemobiliseerd Aug. Togo veroverd door de Britten Sept.-Dec.

De Duitse bezittingen in Azië en de Stille Oceaan door de Geallieerden bezet Aug. 1914-Febr. 1916 Verovering van Kameroen door de Geallieerden Nov. Begin van de blokkade van Duitsland door Engeland Dec. Duits eskader bij de Falklandeilanden verslagen 1914 Febr. De Russen verslagen in Masoerië Febr.-Jan. 1916 Geall. expeditie tegen de Dardanellen April Russisch offensief in de Karpaten Mei-Sept. De Centralen veroveren Polen en Litauen Oct. Geallieerde expeditie naar Saloniki Maart-Juli De Unie v.

Z. Afrika verovert Duits Z.W. Afr. Mei De Lusitania getorpedeerd 1915 Juli-Aug. Russisch offensief Sept. 1916-Jan. 1917 De Centralen veroveren Roemenië Mei Zeeslag bij Jutland Juli Hedsjas begint de strijd tegen Turkije 1916 Juni Offensief der Russen in O. Galicië Juli-Oct.

Tegenoffensief der Centralen slaat de Russen ver terug, Riga veroverd Dec. Wapenstilstand te Brest-Litowsk tussen Rusland en de Centralen Febr. Duitsl. proclameert de onbeperkte duikbootoorlog Maart De Engelsen nemen Bagdad Dec. De Engelsen nemen Jeruzalem 1917 Sept. De Geallieerden in Macedonië, Servië bevrijd

30 Sept. Wapenstilstand met Bulgarije
30 Oct. Wapenstilstand . . . Oct. Mosoel (in Mesopotamië), Damascus en Beiroet door de Engelsen veroverd . met Turkije 1918

MIDDEN-EUROPA OOST-EUROPA ANDERE WERELDDELEN

1919 31 Juli Nat. Vergadering in

Weimandemocratische grondwet in Duitsland De N.S.D.A.P. opgericht. Mussolini begint de vorming der fascistische partij Volksstemming in Opper-Silezië dat door de Volkenbond wordt verdeeld tussen Polen en Duitsl.

‘Mars naar Rome’: Mussolini maakt zich meester van de regering Devaluatie van de mark. Mislukte ‘Putsch’ o.l.v. Hitler en Ludendorff 1918-1921 Burgeroorlog in Rusland

3de Internationale (Komintern) te Moskou opgericht

Rusl. erkent onafhankelijkheid van Finland, Estland, Letland en Litauen

1917-1922 Tijd van het oorlogscommunisme in de Sowjet-Unie
1922 Hongersnood in Rusland

Begin der U.S.S.R.

1922-1927 Tijd v. d. N(ieuwe) Economische) P(olitiek) in de SowjetUnie

Eerste grondwet in Rusland Eerste vlucht over de Atlantische Oceaan. Opstanden in VoorIndië: parlement beloofd. Noncoöperatie van Gandhi De Ver. St. weigeren in de Volkenbond te treden. Vrouwenkiesrecht in de Ver. St.

1923 Het Sultanaat afgeschaft: Turkije wordt een parlementaire republiek 1919
1925, 1926 Fascistische dictatuur in Italië gevestigd
1925 Ebert gest. Hindenburg president van Duitsland
1923-1929 Stresemann leidt de Duitse buitenlandse politiek

De Gr. Raad wordt van Partijraad tot staatsorgaan (It.)

Verdrag tussen Italië en de paus: Vaticaanstad souvereine staat De N.S.D.A.P. bij de verkiezingen in Duitsl. de sterkste partij Hitler rijkskanselier (30 Jan.) Nazi-regime: Rijksdagbrand

1933-1937 Econ. vierjarenplan in D.

Dollfuss vermoord. Hindenburg gestorven; Hitler staatshoofd Saargebied bij D. Alg. dienstplicht: herstel Duitse luchtmacht De Duitse troepen bezetten het Rijnland Begin tweede vierjarenplan Hitler wordt opperbevelhebber 1924 Lenin gest. Stalin, secr.-gen. der Comm. Partij, wordt leider van de Sowjet-Unie

1924-1927 Strijd van Stalin met Trotskij, Zinowjew, Kamenjew
1927-1932 1ste 5-jarenplan in deSowj.Unie: collectivisatie van de landbouw: industrialisatie

Trotskij verbannen Dictatuur van koning Alexander in Joego-Slavië

1932-1937 Tweede 5-jarenplan in de Sowjet-Unie

De koning van Joego-Slavië en Barthou te Marseille vermoord Pilsudski gestorven Benesj president van TsjechoSlowakije

1936, 1937 Processen tegen Zinowjew, Kamenjew, Radek, enz.
1937 Masaryk gestorven Beperking der immigratie door de Ver. St.

Soen Yat Sen gest. Tsjang kai Sjek min.-pres. in China

1927-1930 Burgeroorlog in China
1929-1933 Hoover president der Ver. St.
1930 Verzet in Voor-Indië (Gandhi)
1933-1945 Roosevelt president der Ver. St.

De Ver. St. verlaten de gouden standaard. Begin New Deal De Ver. St. beloven de Philippijnen de onafhankelijkheid

1935-1937 Roosevelt in strijd mei Hoge Gerechtshof over zijn sociale maatregelen
1938 Kemal Pasjah gestorven 1924

GEBEURTENISSEN VAN NIETMILITAIRE AARD STRIJD IN EUROPA EN AFRIKA, BF HALVE DE SOWJET-UNIE STRIJD VAN DE SOWJET-UNIE

1939 21 Aug. Niet-aanvalsverdrag tussen Duitsland en Rusland 3 Sept. E. en Fr. verklaren de oorlog aan Duitsland
28 Sept. Overeenkomst Duitsl.-Rusl.: verdeling van Polen, Baltische staten aan Rusland 1 Sept. De D. vallen Polen binnen
18 Sept. Het Poolse leger vernietigd 27 Sept. Capitulatie van Warschau Najaar Zwakke strijd aan de Maginotlinie 17 Sept. De Russen vallen Polen binnen

Oct., Nov. De Russen bezetten de Baltische landen

30 Nov. De Russen vallen Finland aan
1940 Maart-Juni Ministerie Reynaud in Frankrijk
10 Mei Churchill minister-president
10 Juni Italië verklaart Engeland en Frankrijk de oorlog

Juni Pétain hoofd Franse regering Juni De Gaulle begint zijn actie voor Vrij-Frankrijk 3-6 Aug. De Sowjet-Unie lijft de Baltische landen in April De Duitsers vallen Denemar ken en Noorwegen binnen Mei De Duitsers vallen Nederland en België binnen

14 Mei Capitulatie v.h. Ned. leger 28 Mei Capitulatie van het Belgische leger; de Engelsen trekken terug via Duinkerken
14 Juni De Duitsers bezetten Parijs 22, 24 Juni Wapenstilstand van Fr. met Duitsland en Italië

Aug.-31 Oct. Battle of Britain Oct. De D. bezetten Roemenië 28 Oct. It. vallen Griekenland aan 12 Maart Vrede tussen Rusland en Finland, dat de Karelische landengte moet afstaan

26 Juni Rusland bezet Bessarabië en noordelijk Boekowina
1941 Maart De ‘lend-lease act’ aangenomen in de Ver. St.

Mei Rudolf Hess vliegt naar Engeland Nov.-Dec. Onderhandelingen tussen de Ver. St. en Japan

7-11 Dec. De Ver. St., Engeland en Nederland komen in oorlog met Japan (Duitsland en Italië) Dcc. 1940-Jan. 1941 De Britten verdrijven de It. uit Egypte en vallen Lybië binnen

Febr.-April De Britten veroveren Abessinië

6 April De D. vallen Joego-Slavië en Griekenland aan
18 April Capitulatie van Joego-Slavië 27 April De Duitsers in Athene 22 Juni Duitsl., Finl., Hong. en Roemenië vallen Rusland aan Juni-Nov. De Duitsers rukken op tot Moskou en Leningrad en veroveren de Oekraïne 25 Nov.-April 1942 Russisch winteroffensief
1942 Jan. Atlantic Charter door 26 Geallieerde landen ondertekend. Alle Z. Am. staten, behalve Chili en Argentinië breken betrekkingen met de Spil af Mei-Juli Duits offensief dringt door tot diep in Egypte 23 Oct. E. offensief bij El-Alamein 8 Nov. De Amerikanen landen in Marokko en Algiers 11 Nov. De Duitsers bezetten het nog onbezette deel van Frankrijk Juli, Aug. De Duitsers rukken op tot Stalingrad en de Kaukasus
19 Nov. Begin Russ. tegenoffensief bij Stalingrad
1943 25 Juli Mussolini treedt af: Badoglio wordt eerste minister 8 Sept. Onvoorwaardelijke overgave van Italië
13 Oct. It. verklaart oorlog aan Duitsl. Jan. Tripolis veroverd door de Eng.
7 Mei De Geallieerden nemen Tunis en Bizerta
10 Mei Laatste D. uit Afrika verdreven 10 Juli-7 Aug. De Geallieerden veroveren Sicilië
3 Sept. De Geallieerden landen in Z. Italië Jan. De Duitsers uit de Kaukasus en van Leningrad verdreven Febr. De Duitsers in Stalingrad capituleren. De Russen nemen Charkow

Juli-Nov. Groot Russisch offensief, Brjansk, Smolensk en Kiew heroverd

1944 20 Juli Mislukte aanslag op Hitler 5 Sept. ‘Dolle Dinsdag’ in Nederland Nov. Roosevelt herkozen voor een vierde termijn

Dec. De Gaulle sluit verdrag met Rusland 4 Juni De Geallieerden nemen Rome 6 Juni Geall. invasie in Normandië Aug. Bijna geheel Frankrijk bevrijd 3-5 Sept. België bevrijd Oct.-Nov. N. Brabant, Walcheren en Z.

Beveland bevrijd Jan.-Mei Groot Russ. offensief, de Duitsers uit Rusland verdreven Juni-Aug. Russen voor Warschau Aug.-Sept. Roemenië en Finland capituleren Oct. Belgrado bevrijd

1945 Febr. Turkije en Egypte verklaren de oorlog aan Duitsland en Japan Febr. De Grote Drie te Yalta 12 April Roosevelt gestorven 27 April Mussolini terechtgesteld 30 April Hitler pleegt zelfmoord 26 Juni Ondertekening van het Handvest van San Francisco 8 Aug. Rusland verklaart de oorlog aan Japan 7 Maart Keulen bezet

Maart De Geallieerden trekken de Rijn over

31 Maart Begin * an offensief naar de O. provincies van Nederland

April De Am. en Russ. troepen ont 5 Mei Capit. der D. legers in Ned.,

N.W. Duitsland en Denemarken 7, 8 Mei Onvoorwaardelijke overgave van het Duitse leger Jan Russisch offensief legen O. Duitsland
13 Febr. De Russen nemen Boedapest 13 Maart De Russen nemen Küstrin 11 April De Russen nemen Wenen moeten elkaar bij Torgau 21 April-3 Mei De Russen veroveren Berlijn

STRIJD TEGEN JAPAN

7 Dec Japanse aanval op Pearl Harbour

Jan.-Mrt De Jap. veroveren Ned. Indië en Singapore Mei De Japanners bezetten de Birma-weg Nov. De Amerikanen landen op Tarawa Jan. De Amerikanen landen op Nieuw-Guinea Juni De Amerikanen landen op de Marianen Oct. De Jap. vloot bij Philippijnen bijna vernietigd 1945 Jan. De Amerikanen landen op Luzon Maart De Chinezen beginnen een groot offensief 8 Aug.

Rusland valt Mandsjoerije binnen 6, 9 Aug. Atoombommen op Hirosiima en Nagasaki 10 Aug. Japan bereid tot capitulatie 2 Sept. Capitulatie van Japan getekend

J. H. J. VAN DER POT