Twisten, in Frl. speciaal die tussen Schieringers en Vetkopers van voor 1350 tot na 1500. Worp van Thabor zoekt de aanleiding in twisten tussen conversen van cisterciënzers en norbertijnen.
Bij Sibrandus Leo beslecht abt Pibo Sibranda van Lidlum (1309-25) twisten, strijdt Eelka Liaukama (1325-32) met 180 soldaten en bewapende conversen tegen edelen, slaat Godfried Andla (1336-47) een aanval van Bloemkamp, Ludingakerk en de gebroeders Adelen af, versterkt Tetard (1386-1422) de uithof te Miedum tegen de Sjaardema’s, die weer Lidlum en bezittingen verwoestten. Ordeverband, bloedverwantschap, vriendentrouw en eigenbelang bepaalden elks positie. De P. werden na 1345 zo heftig dat Frl. tussen Lauwers en Eems zich onder bescherming van Groningen plaatste (1366-82). De namen ‘Schier’ en ‘Vet’ komen in 1392 op. De Hollandse dreiging bracht slechts korte onderbreking (1396): de Vetkopers onderwierpen zich 1398 aan Albrecht van Beieren, maar de Schieringers met Groningen verdreven vijand en verrader.
De strijd begon 1413 weer met de bezetting van Emden door Keno tom Broke; na veel strijd werd Groningen ‘Vet’ (1415), Keno bracht de Westerlauwerse Schieringers zware slagen toe (1416). De keizer bewerkte een kortstondige vrede. Inmiddels zochten de Schieringers steun bij Jan van Beieren (1418), die na de inval van Focko Ukena troepen stuurde (1420) en korte tijd gezag had. Maar de partijen verzoenden zich buiten hem om (vrede van Groningen, 1.2.1422) en verdreven met hulp van de Hanze en Ocko torn Broke de troepen van Jan en de Likedelers.
Nadien bemoeiden de Oostfriezen zich niet meer met de P. W. van de Lauwers. Deze begonnen 1439 weer in Gaasterland: vetkoperse Galama’s tegen schieringse Harinxma’s (tot 1456). Strijd in Oostergo (1441-44) werd beslecht door een rechtbank met Groningse invloed. De dreiging van Filips de Goede dreef 15.8.1456 tot een nieuw verbond tegen alle landsheren onder oprichting van een raad ‘des ghemenen landes van Vrieslandt’. Weldra volgde de Doniaoorlog (1458-63) en daarna de ene uitbarsting na de andere; de steden speelden nu een grote rol, soms actief (Sneek), soms passief (Dokkum 1470, Bieroproer te Lwd. 1487).
Vredespogingen van de keizer waren vruchteloos. Holland kon de Vetkopers de gevraagde hulp niet geven, waarvan de Groningers profiteerden tot ze voor Franeker werden verslagen [zie Groninger passie) en Westergo moesten opgeven (1496).
De twisten onder de Jongema's van Bolsward brachten ten slotte Albrecht van Saksen naast de Schieringers (1498). De vernederde Vetkopers kwamen 1500 in opstand en haalden 1514 de Geldersen in het land. Na de onderwerping aan Karel v in 1524 verdwenen de partijnamen, zie Boerenvrijheid, Democratie, Vrijheid.
Zie: D. Raima, Skiednis fen Fryslân (1935), 188-228; Repert., 382-383.
