zijn de hoofdfiguren uit een van de beroemde dichtwerken der vroege middeleeuwen. Een Keltische sage ligt aan deze romance ten grondslag.
Deze sage, door minstreelen naar Frankrijk overgebracht, is grondslag geworden van Tristan-bewerkingen in de literatuur van verschillende landen. In Frankrijk gaven Beroul (pl.m. 1150) en Thomas van Bretagne (pl.m. 1170) zulke bewerkingen, in Duitschland Eilhard van Oberge(pl.m. 1170).
Onderden invloed van deze drie en waarschijnlijk ook van een Noorsche en een Engelsche redactie (Sir Tristrem) componeerde Gottfried von Strassburg in de jaren 1207—1210 zijn Tristanverhaal, dat de beroemdste vorm der sage is geworden. Deze Gottfried, van wiens leven we niets weten, maar die, blijkens zijn dichtwerk een „clerc” geweest moet zijn (zie Dr Bella Jansen, Tristan und Parzival), heeft zijn arbeid niet kunnen voltooien, (twee, veel minder bekwame, dichters hebben dien voortgezet, Ulrich von Turnheim (1240) en Heinrich von Freiberg (1300)), maar het belangrijke deel dat hij heeft vervaardigd (20.000 verzen) is ruim voldoende, om hem als dichter van groote beteekenis te kennen: beheerscher van taal en metriek, geleerd, bedreven in allegorie en woordspeling.
Zijn stof heeft hij geheel geconcentreerd om één middelpunt: de almacht der liefde, maar dan de liefde, die lijdt, die voortvloeit uit adeldom van het hart. Hij sluit daarbij aan bij den hoofschen vrouwendienst, die uit Provence afkomstig is en verheft dien tot een cultus.
Als eerste proeve van dien, straks algemeenen cultus, neemt zijn Tristan und Isolde haar eigenlijke plaats in de historie der literatuur in.Na een breede voorgeschiedenis (Tristans geboorte, zijn voortreffelijke opvoeding aan het hof van zijn oom Mark van Cornwallis, zijn strijd met den draak, als hij voor zijn oom Isolde moet gaan „werven”) is het eigenlijke verhaal dat van de door een tooverdrank bewerkte zondige liefde van Tristan voor Isolde en het vele lijden, maar ook het diepe geluk dat die liefde hun beiden geeft. Het zondige met al zijn consequenties eenerzijds, het hooge en edele van die verhouding aan den anderen kant, maakte de Tristan- en Isolde-liefde thema van minnedicht in de gansche Europeesche literatuur der middeleeuwen. De sage van Tristan en Isolde is later herhaaldelijk opnieuw bewerkt (door Hans Sacks, Immerman e. d.), heeft ook aan Richard Wagner de stof gegeven voor zijn beroemd muziekdrama (1859), dat een nieuwe periode in de muzikale dramatiek heeft ingeluid.
