Beroemd Amerikaansch theoloog, geboren 1 Januari 1819 te Chur in Zwitserland. Zijn hoogere opvoeding ontving hij aan de universiteiten van Tübingen, Halle en Berlijn (1837—40).
In eerstgenoemde plaats kwam hij vooral onder den invloed van den bijbelschen theoloog C. F.
Schmidt; te Halle had hij veel omgang met Tholuck, onder diens dak vertoevend; te Berlijn gevoelde hij zich vooral aangetrokken door Neander wiens amanuensis hij gedurende eenigen tijd was. In 1842 werd hij privaat docent aan de Berlijnsche universiteit, en maakte kennis met zijn landgenoot F.
L. Godet en den Franschman Th.
Monod. Reeds in 1841 had Schaff een werk uitgegeven over de Zonde tegen den Heiligen Geest.
Het volgend jaar verscheen van zijne hand een verhandeling over de verhouding van Jacobus den broeder des Heeren tot Jacobus Alphei, in 1843 accepteerde de jonge geleerde een roeping der Duitsch Gereformeerde kerk (zie art. Gereformeerde Kerk in de Vereenigde Staten, Dl.
II, bl. 297 dezer Encyclopaedié), tot een professoraat aan het Theologisch Seminarie te Mercersburg, Penn.
Met zijn collega aan deze inrichting, Dr J.
W. Nevin, werd Schafl vader der z.g.n. „Mercersburg Theology”, eene richting beschreven als een poging „to vitalize the somewhatformal and rigid Calvinism then current, by an evangelical use of a Christocentric ideal of theology, introducing a more mystical interpretation of certain important doctrines”.
Schaff werd beschuldigd van naar-Rome-afbuigende leeringen. Dat en zijn voorstaan van aloude liturgische vormen bezorgde hem de aanklacht van ketterij waarvan hij echter in 1854 werd vrijgesproken.
Ook zijn voorstaan van de Engelsche taal als voertuig in het onderwijs in het Seminarie in plaats van het Duitsch, verwekte een storm van verontwaardiging onder het element gehecht aan de taal van het „Vaterland” en de beschuldiging van verraad aan zijn eigen Duitsche opvoeding gepleegd. Schaff echter, die inzag dat deze taaltransitie eisch des tijds was, geboren uit de omstandigheden en noodwendig voor de toekomst der kerk die hij diende, ging overeenkomstig het verzoek van de meerderheid zijner studenten, voort in het gebruik maken van de taal des lands als medium van zijn onderricht en beweerde dat ook Duitsche godgeleerde boeken behoorden te worden omgewerkt en passend gemaakt aan de behoeften eener vrije kerk in een vrijen staat.
Toch beteekende zijn ijveren voor gepaste Amerikanisatie geenszins een verbreken van de cultureele banden met de Oude Wereld gelijk hij o.a. in 1854 bewees door voorlezingen in Europa over Amerika, en in 1857 door zijn bekend werk over Germany, its Universities, Theology and Religion. Slechts enkele jaren na de uitgave van dit werk noopte de Burger Oorlog tot sluiting der Mercersburg School en van 1863—1870 was Schaff bezig als secretaris van de „Sabbath Committee” in New York City, in Amerika zoowel als in Europa met woord en geschrift betere Zondagsviering bepleitend.In het laatstgenoemd jaar begon de meest vruchtbare periode zijns levens, toen hij professor werd aan het Union Theological Seminary te New York City, waar hij eerst (tot 1873), den stoel bezette van Theologische Encyclopaedie en Symboliek, en later, tot 1873, die van het Hebreeuwsch en verwante talen. Van 1874 tot 1887 gaf Schaff onderwijs in de gewijde literatuur en ten slotte, tot zijn dood, 20 October 1893, in het vak dat de liefde bezat van geheel zijn hart en de toewijding van vele jaren studies, dat der Kerkhistorie.
Van de vruchtbaarheid van dit deel zijns levens getuigt vooral Dr Schaff’s persarbeid, waarvan wij alleen noemen het redigeeren der vertaling (en vermeerdering) van Lange’s Bibelwerk (25 dln); de uitgave van het zoo waardevolle werk Creeds of Christendom (3 dln) en van verschillende deelen zijner History of the Christian Church, later voortgezet door zijn zoon, Dr D. S. Schaff.
Schaff regelde ook de uitgave van de dertien deelen der American Church History Series, redigeerde de series der Nicene and Post-Nicene Fathers (28 dln), en bezorgde de uitgave in het Engelsch van Herzog’s Real Encydopedia (3 dln 1884) door hem vermeerderd en later gecombineerd met: The Encyclopedia of Living Divines (1886).
Deze reusachtige persarbeid openbaarde zijn toeleg om Duitsche degelijkheid en geleerdheid in vormen te gieten die haar aanneembaar en nuttig maakten voor het Protestantsch Amerika, en onschatbaar zijn Schaff’s verdiensten in dezen. Hoe veelzijdig zijn talent was blijkt o.a. door de uitgave van een Gesangbuch voor de Duitsche kerken in de Vereenigde Stalen (1859), Christ in Song (1868); Trough Bible Lands (1878) en A Companion to the Greek Testament and the English Version. De laatste uitgave stond in nauw verband met Schaff's belangrijk en leidend aandeel aan de Engelsche revisie der Heilige Schrift, in 1870 begonnen en in 1885 beëindigd, de Revised Version.
Dit laatste werk eischte gedurige co-operatie met taalgeleerden der Engelsch sprekende landen en met hen zoowel als met kerkelijke leiders in de geheele Protestantsche wereld stond Schaff in levend contact, als secretaris van de Amerikaansche tak der Evangelische Alliantie (Dl I bl. 87 dezer Encyclopaedie) en als een der grondvesters der „Alliance of Reformed Churches” bekend als „Pan-Presbyterian Alliance”. Op de eerste vergadering daarvan in 1877 te Edinburgh gehouden, las Dr Schaff voor het eerste der geleverde referaten, n.l. over „The Consensus of the Reformed Confessions” waarvan de slotwoorden eenigszins aanduiden het leven zoowel als het streven van dezen begaafden man:
„One word in conclusion. A creed is a response of man to the quaestions of God: but God’s Word is better than the best human creed. A creed is a confession of faith, but faith is better than the confession of it, ad without faith the best confession is but „as sounding brass or a tinkling cymbal”. Much as we esteem doctrinal unity, there is a higher unity, the unity of spiritual life, the unity of faith, the unity of love which binds us to Christ, and to all who love him, of what ever denomination or creed. Let us, with Peter and Thomas, confess Christ first and Christ last, and let our confession be an act of worship, an act of personal and collective self consecration to him who saved us from sin and death, and leads us to immortality and glory. Let us not forget what te most logical and the most theological of all inspired apostles says, that „now we see trough a glass, darkly, but then face to face; that now we know in part, but then we shall know in full, even as we are known.
And now abideth faith, hope, love, these three; but the greatest of these is love.” Het laatste publieke optreden van Dr Schaff was 22 September 1893, toen te Chicago een „Parliament of Religions” werd gehouden en zijn referaat over „Christian Union” werd voorgelezen. Ook daarin openbaarde zich het verlangen zijns harten naar meerdere samenwerking dergenen die Christus’ Naam belijden, getrouw aan zijn levensmotto: „Christianus sum, Christiani nihil a me alienum puto”.
Zijn zoon, de reeds genoemde Dr D. S. Schaff, getuigt van hem dat zijn vader het evangelische type der Duitsche theologie vertegenwoordigde, met liefde als het centrale punt er van. Hij voegt er aan toe: „He sacrificed none of the fundamental tenets of his own Reformed faith”. Toch kan men niet ontkennen dat Schaff min of meer vertegenwoordiger was van de Duitsche „Vermittelungstheologie”. Nog getuigt zijn zoon van hem: „His great learning was held in the service of piety”. Zijn laatste woorden waren: „Ik ben een zondaar, en stel mijn vertrouwen op mijn Heiland die voor mij gestorven is”.
