of zooals de Hongaren hem noemen: Méliusz JuhAsz Péter is ongetwijfeld de machtigste gestalte onder de Hongaarsche Gereformeerde Theologen derXVIde eeuw. Zijn geboortedatum is tot nog toe onbekend, vermoedelijk valt hij tusschen 1525 en 1536.
Melius stierf 15 December 1572, dus kort na den dood van John Knox in Schotland. Hij trad in Hongarije in 1559 op, juist toen het Calvinisme een krachtige leiding noodig had.
In het begin van de Hongaarsche Hervorming waren er ernstige meeningsverschillen tusschen Lutherschen, Gereformeerden en Unitariërs. In dezen grooten strijd stelde hij in 1561 de eerste breedvoerige Hongaarsche Gereformeerde geloofsbelijdenis: de Confessio Debrecinensis, op.
Dezelfde confessie zond hij ook aan den toenmaligen koning (Ferdinand 1), onder den naam: Confessio Catholica. Tegenover de Lutherschen verdedigde hij de Calvinistische avondmaalsleer (Apologia 1563) zeggende dat hij voor de besluiten van de Duitsche universiteiten evenmin zou buigen als voor de bul van den Paus.Ook heeft hij met de Turken onderhandeld om een beroemden Hongaarschen hervormer: Stephan Szegedi-Kis uit de Turksche gevangenschap te bevrijden. Eveneens liet hij een Gereformeerde Drukkerij te Debrecen oprichten, en met behulp van de pers kondigde hij den grooten strijd met de Unitariërs aan. Om het gevaar van het Unitarisme af te weren, riep hij de beroemde algemeene Hongaarsche Synode te Debrecen in 1567 bijéén. Daar hebben de Hongaren de Tweede Helvetische Confessie en den Heidelbergschen Catechismus aangenomen en de eerste Hongaarsche Kerkenorde (Articuli Majores) vastgesteld. Tegen de Unitariërs maakten zij ook een kleine confessie (Brevis Confessio Pastorum). Peter Melius stond in correspondentie met de bekende West-Europeesche theologen, o.a. met H.
Bullinger en met Theodoor Beza. Vooral deze laatste heeft hem bijzonder krachtig aangespoord. „Zet den arbeid voort”, schreef Beza, „Wees sterk en versterk met Uw edel voorbeeld ook de andere broeders”. Ook de Synode van Csenger in 1570 werd door Melius bijeengeroepen, en de Confessio Csengeriana is ook in West-Europa bekend.
Wetenschappelijk heeft Melius zeer veel gewerkt. Vele preekbundels, dogmatische werken en vertalingen van Bijbelboeken verschenen van zijn hand, gedeeltelijk in ’t Latijn, gedeeltelijk in ’t Hongaarsch geschreven. Enkele zijner werken zijn verloren geraakt. Theodoor Beza, die voortdurend een groote belangstelling koesterde voor den strijd der Hongaarsche Calvinisten tegen de Unitariërs, gaf drie van Melius’werken uit te Genève.
Melius is zonder twijfel de grootste persoonlijkheid in het tijdperk der Hongaarsche Reformatie. Hij stierf op jeugdigen leeftijd, slechts 40 jaar oud. Een bekend historicus schrijft het volgende over hem: „Vooral door den arbeid van Peter Melius is de stad Debrecen de hoofdstad van de Hongaarsche Reformatie of zooals men pleegt te zeggen, „het Calvinistische Rome” geworden.”
