Geboren 1521, gestorven 1553, een der Duitsche vorsten uit den tijd der Reformatie, heeft een merkwaardige rol gespeeld in de gebeurtenissen van zijn tijd. Hij was Protestant en gehuwd met de dochter van Philips van Hessen, die samen met Johan Frederik van Saksen het z.g.
Smalkaldisch verbond leidde (het Smalkaldisch verbond was de aaneensluiting der Protestantsche Duitsche vorsten, na den Rijksdag van Augsburg in 1530 ter gezamenlijke verdediging van het Protestantisme gesloten). Maar hij wilde zich bij het verbond niet aansluiten uit naijver op zijn neef Johan Frederik van Saksen (er waren sinds 1485 twee liniën in het Saksische vorstenhuis, de Albertinische en de Ernestinische, die elkander het bezit van Meiszen, Halberstadt en Magdeburg betwistten).
Begeerig naar diens landen, liet hij zich zelfs tot hulp aan Karel V overhalen (op den Rijksdag te Regensburg, 1546), op voorwaarde, dat hem alle Saksische landen zouden ten deel vallen. Toen kort daarna de Smalkaldische vorsten den oorlog begonnen (1547) en te velde trokken, viel Maurits van Saksen onverwacht het gebied van zijn neef binnen, die daardoor tot terugtrekken genoodzaakt was.
De thans geslagen breuk in het Smalkaldische leger, maakte den strijd voor Karel V gemakkelijk: bij Mühlberg (1547) versloeg zijn veldheer, Alva, de Protestanten volkomen. Johan Frederik werd gevangen genomen en Maurits van Saksen ontving, tot loon voor zijn verraad, diens gebied.Met deze overwinning scheen Karels macht over Duitschland in haar oude luister hersteld; op den Rijksdag te Augsburg (1548) legde hij de Duitsche vorsten zijn wil op, en noodzaakte de Protestanten het Augsburgsche Interim te aanvaarden; het concilie van Trente, door den Paus naar Bologne verplaatst, werd weer te Trente belegd en daarheen werden nu ook de Protestanten bescheiden; naar de wederspannige stad Magdeburg werd een sterk leger gezonden, onder bevel van ’s Keizers trawant, Maurits van Saksen. Maar door de plotseling veranderde houding van dezen keerde op eenmaal de kans. Door de groeiende macht van den keizer verontrust, gegriefd over de behandeling, zijn schoonvader Philips van Hessen aangedaan (onder den schijn van met hem te willen onderhandelen had Karel hem tot zich gelokt en toen gevangen genomen), gekweld ook door wroeging over zijn daden jegens zijn Protestantsche geloofsgenooten, viel hij, geheel onverwacht van den keizer af en (in bondgenootschap met den Franschen koning) rukte hij aan op Augsburg. Karel die te lnnsbrück vertoefde, zonder troepen en geheel weerloos, vluchtte in allerijl. Fysiek gebroken, liet hij de verdere afwikkeling van zaken over aan zijn broer Ferdinand, die tot het verdrag van Passau moest besluiten, waarbij het Interim werd afgeschaft, den Lutherschen algeheele vrijheid van godsdienst werd toegestaan en de beide gevangen leiders, Johan Frederik van Saksen en Philips van Hessen hun vrijheid herkregen. Maurits was door deze daad de redder van het Protestantisme in Duitschland geworden en werd, ondanks zijn vroegere houding, de nationale held.
De macht van de kerk, maar ook die van den keizer over Duitschland was voorgoed verbroken. Het volgende jaar, 1553, trok Maurits op tegen den markgraaf van Brandenburg, die het verdrag van Passau niet wilde erkennen. De markgraaf werd in den slag bij Sievershausen verslagen, maar Maurits werd zoodanig gewond, dat hij enkele dagen later overleed. Zijn eenige dochter, Anna, huwde later met Prins Willem van Oranje.
