is een verschijnsel dat niet voorkomt in het normale zieleleven, maar alleen in pathologische gevallen. Een voorbeeld van dergelijke gevallen is het volgende.
Een meisje viel in diepen slaap, en na geruimen tijd bewusteloos te zijn geweest, was zij na het ontwaken geheel vergeten, wat ze vroeger had geleerd, de menschen die ze vroeger gekend had waren haar geheel vreemd, zelfs was ze haar schoolkennis, als schrijven, lezen en rekenen totaal kwijt en moest ze deze elementaire kundigheden opnieuw aanleeren. Eenige maanden later verviel zij weer tot een slaaptoestand.
Na het ontwaken bleek, dat zij haar ervaringen uit de pas doorleefde periode tusschen de eerste en tweede bewusteloosheids- of slaapperiode vergeten was, en zij zich weer herinnerde alles wat vóór de eerste bewusteloosheid met haar had plaats gehad. Het schijnt dat in dergelijke gevallen sommige menschen van een dubbelbewustzijn voorzien zijn, ja dat in den éénen persoon een dubbel Ik aanwezig is.
Dit is echter niet meer dan schijn. In deze abnormale gevallen hebben we te doen met een periodieke amnesie, d. i. een op geregelde tijden terugkeerend verlies van het geheugen of van een deel er van.Sommigen meenen in de ziel van den normalen mensch een dubbelbewustzijn te moeten aannemen. Zij stellen, dat er in onze ziel een bovenbewustzijn en een onderbewustzijn is, een dagbewustzijn en een nacht-bewustzijn, welke twee bewustzijns, hoewel wezenlijk onderscheiden, toch op eenige wijze met elkander in verband staan. Enkelen hebben zelfs in den mensch twee ikken aangenomen, een Ik voor het bovenbewustzijn en een Ik voor het onderbewustzijn. Bij vergelijking van die twee bewustzijns wordt aan het onderbewustzijn de grootste waarde toegekend; daar zijn de rijkdommen der ziel, daar is de geestelijke schatkamer van den mensch, de bron van zijn leven.
In het normale zieleleven een dubbelbewustzijn aan te nemen, is een onderstelling die met de feitelijkheid van het psychische leven in strijd is. Wel is er in het ééne bewustzijn een meer helder en een meer donker gedeelte, er is een gradatie van onbewust, zwak bewust, tot zeer sterk bewust, maar deze onderscheidenheid komt in hetzelfde bewustzijn voor. Vooral is de theorie van twee ikken in de ééne menschelijke natuur te verwerpen, omdat zij de eenheid, een grondfactum in het normale zieleleven, opheft en met de verantwoordelijkheid in strijd is.
