Gepubliceerd op 16-11-2020

Schiet-in-'t-vuur

betekenis & definitie

Volksnaam voor de Koolmees (Achterhoek, Limburg, Gebied van de grote rivieren) en voor de Zwarte Roodstaart (Achterhoek). De motivatie van de naam kan moeilijk dezelfde zijn voor twee zulke verschillende vogels.

Schaars 1989 (p.380) voert een verklaring op van Meinen 1903: "In de lente zingt de Koolmees: "Schiet-in-'t-vuur, schiet-in-'t-vuur", dat wil zeggen: het vuur kan me niets meer schelen: ik heb geen kunstmatige warmte meer nodig." Dit is een erg aardige verklaring, maar er pleit iets tégen: nog afgezien van het feit dat Koolmezen natuurlijk niet kunnen profiteren van de kunstmatige warmte die de mens 's winters soelaas biedt, zou men verwachten dat de naam dan *Schiet-an-'t-vuur ( = 'Schijt aan 't vuur', 'Schijtaan-de-kachel') zou zijn. {Dat de zang van de Koolmees met dit zinnetje goed wordt weergegeven is wel waar; even goed geeft men dit bekende 'kleine terts motief' weer met de woorden "Dikke spin, dikke spin" [Thijsse 1938, Bij huis en hof p.27], of met "Korstje-kaas, korstje-kaas" [B&TS].} Voor de motivatie van deze naam voor de Zwarte Roodstaart geven B&TS 1995 een goede vergelijking met de vlaamse volksnaam Schouwschijter voor deze soort. Zwarte Roodstaarten bevinden zich dikwijls op schoorstenen van huizen en schuren, en poepen daar vanzelf ook op (hoewel precies in de schoorsteen wel minder vaak zal voorkomen!). Het zwarte verenkleed suggereert aan de mensen dat de vogel in de schoorsteen kruipt, en zijn roestrode staart dat hij zijn poepertje aan het vuur heeft gebrand. De officiële It naam Codirosso spazzacamino ('schoorsteenveger-roodstaart') wijst daar ook op. Zwarte Roodstaarten zijn bij ons zomervogels, dus zou men eventueel 'Schiet-in-'t-vuur' ook weer kunnen uitleggen als "ik heb geen kunstmatige warmte meer nodig", maar nog minder dan de Koolmees kan de Zwarte Roodstaart 's winters daadwerkelijk van 'het vuur' profiteren, omdat hij er dan simpelweg niet is.Omdat in de Achterhoek zowel de Koolmees als de Zwarte Roodstaart Schiet-in-'t-vuur genoemd worden, zal hier deze naam voor het eerst 'oneigenlijk' zijn toegepast. Misschien was de naam er eerst voor de Zwarte Roodstaart en deed de klank ervan later de mensen aan de zang van de Koolmees denken, waardoor deze de naam óók kreeg. Een eendere naam (Piet-vanRuurle) dragen in de Achterhoek ook de totaal verschillende vogels Wielewaal en Scholekster: de naam was er éérst voor de Wielewaal, en voor de nieuwkomer Scholekster is de naam gewoon overgenomen [Schaars inlitt. 960826].