Gepubliceerd op 16-11-2020

Kolgans

betekenis & definitie

Anser albifrons (Scopoli: Branta) 1769. Het eerste element van de naam (kol) is synoniem met N bles 'witte vlek op het voorhoofd van een donkerharig Paard of een Koe'.

We zien deze woorden in de namen fries Kolgoes, D Kolgans [De Vries 1928] en misschien in deens Kejl-gaas [Syv c.1700, in Schioler 1925] en in fries Blesgoes, D Bläßgans, deens/noors Blisgäs, zweeds Blasgas en ijslands Blesgxs (<Blesugas [Schioler 1925]). De volwassen Kolgans heeft zo'n 'kol' in de vorm van een halfcirkelvormige witte baan of vlek boven de snavel. E White-fronted Goose betekent letterlijk: 'witvoorhoofd-gans'.BENOEMINGSGESCHIEDENIS Houttuyn 1763 laat de soort niet volwaardig tot uitdrukking komen, omdat ook Linnaeus 1758 alleen maar Anas erythropus noemt (Houttuyn noemt deze "Roodpoot"), welke speciesnaam tegenwoordig aan de Dwerggans verbonden is. Niettemin schrijft Houttuyn: "BRISSON meent, dat het [Linnaeus' Anas erythropus] de zelfde zy als de graauwe gevlakte Kanadasche [Anser albifrons frontalis Baird 1858], dien EDWARDS de Spotter [ws. "Laughing Goose"] noemt, welken LINNAEUS, als eene Verscheidenheid, betrokken hadt tot de voorgaande Soort [Anas Anser]. Hy noemt hem de wilde Noordsche Gans. De witte plek op 't Voorhoofd onderscheidt hem van de andere Europese wilde Ganzen; gelyk ook de zwarte Vlakken aan den Buik en de roode Pooten." In Vroegs collectie 1764) bevond zich nummer 256, die "KOL of STEEN GANS ← genoemd werd en waarbij men naar Edwards Tab.135 en Linnaeus' Anas Anser verwees. NV deel 3 1797 noemt de naam van het lemma. B&O 1822 nemen hun eerste twee N namen kennelijk uit Houttuyn 1763 over, en de derde uit NV 1797; er staat: "Anas Albifrons. De wilde Noordsche Gans, Spotter, Kolgans."

Deens Kejl-gaas is volgens een korte omschrijving door Syv inderdaad de Kolgans (of misschien de Dwerggans); het eerste lid zou misschien hetzelfde woord kunnen zijn als deens/noors Gaul en zweeds Gagel, ouder deens Goul of Gogl [Fleischer 1796] namen voor de Rotgans [Schioler 1925]. De betekenis hiervan gaat terug op oudnoords gagl, dat 'kleine Gans' betekent [AEW 2000; Falk &Torp; Wilms 000910,4].