is de ziekte die, naar tegenwoordig door nagenoeg alle deskundigen wordt aangenomen, in het dierlijk organisme ontstaat door besmetting met den tuberkelbacil, door Robert Koch in 1882 ontdekt. De besmettelijke aard van de ziekte werd reeds vroeger door tal van onderzoekers met meer of minder groote gewisheid verondersteld; bewezen werd hij echter eerst toen het Koch gelukte uit de ziekteproducten een bacterie te isoleeren en in reine cultuur, d. i. vrij van alle andere bacteriën, voort te kweeken, die, in het gezonde lichaam van voor de besmetting vatbare dieren ingébracht, onveranderlijk dezelfde ziekte, tuberculose, deed ontstaan, en in het lichaam van de aldus ziek gemaakte dieren en de daaruit afgescheiden ziekteproducten met zekerheid weer kon worden teruggevonden.
De wegen waarlangs de mensch door den bacil besmet kan worden, zijn drieërlei: door de longen, met de inademingslucht dus, door de ingewanden, met het voedsel, en door de huid, door een verwonding. Bij besmetting langs den laatsten weg ontstaat gemeenlijk slechts een plaatselijke infectie, zonder verdere gevolgen voor 4iet geheele lichaam. Langs de beide eerste wegen, vooral langs de eerste, komt een infectie van het lichaam tot stand, en ontstaat de long- of ingewandstuberculose.
Geheel onvatbaar voor de besmetting, gedurende T geheele leven, zijn maar zeer weinigen, mogelijk zelfs niemand. Bij verreweg de meesten leidt de besmetting echter niet tot het uitbreken der ziekte, maar weet het lichaam, door zijn natuurlijk weerstandsvermogen, den aanval af te slaan, In de ziekenhuizen worden bij de lijkopeningen telkenmale de sporen gevonden van een vroeger doorstane invasie van den bacil, die gestuit werd voordat het tot algemeene gevolgen kwam. Door sommige onderzoekers werd aldus een met den leeftijd gestadig toenemende besmetting geconstateerd; bij jonge kinderen nog maar zelden, tot op den volwassen leeftijd, boven de 30 jaar, in ruim 90 pCt. van alle gevallen,
Al deze dooden hadden in hun leven geleden aan tuberculose, de meesten echter in zoo geringe mate dat de ziekte zich niet, of nauwelijks, door eenig verschijnsel had geopenbaard. Was het lichaam echter niet krachtig genoeg geweest, dan had de bacil zich verder kunnen ontwikkelen en een algemeene ziekte tot stand gebracht. Dan eerst was ontstaan wat men in het dagelijksch leven onder tuberculose verstaat. Bij de kinderen meest een ingewands- of, juister nog, darmtuberculose, bij de volwassenen een longtuberculose, maar naast deze, of afzonderlijk, ook tuberculose van allerlei andere organen. De tuberculose van de hersenvliezen is een bij kinderen, onder den naam van hersenziekte, welbekende en terecht gevreesde ziekte.
De darmtuberculose moet geacht worden te ontstaan door het gebruik van met tuberkelbacillen verontreinigd voedsel; bij kinderen, die er het meest door getroffen worden, vooral door het drinken van besmette melk. Niettegenstaande de in den laatsten tijd gerezen twijfel of de rundertuberkelbacil, de voornaamste oorzaak van besmetting der melk. ook voor den mensch gevaarlijk moet worden geacht, wordt toch deze wijze van ontstaan der ziekte nog door de meesten aangenomen. Dat de andere meest voorkomende vorm der ziekte, de longtuberculose, ontstaat door inademing van de smetstof, moet evenzoo als het allermeest waarschijnlijke worden beschouwd. Tot die inademing ontstaat gelegenheid, wanneer ziekteproducten van een lijder, en wel vooral zijn sputum, wat hij met hoesten opgeeft, in een voor het leven van den bacil gunstige omgeving, worden gedeponeerd en zoover uitdrogen dat ze kunnen verstuiven. Een andere mogelijkheid van besmetting wordt gegeven door de omstandigheid dat een lijder die hoest, als hij geen voorzorgsmaatregelen neemt, tallooze microscopische druppeltjes, waarin levende bacillen, om zich heen verspreidt. De door een gezonde ingeademde, aldus besmette, lucht, doet in de longen een tuberculose ontstaan, als de bacillen niet in den neus of op eene andere plaats, vóór ze zoover kwamen, worden tegengehouden, en als verder het weerstandsvermogen van het lichaam niet groot genoeg is om de ontwikkeling, zoo de kiemen in de longen zijn doorgedrongen, onmogelijk te maken.
In het laatste geval kan ook een mogelijk reeds plaatselijk gesticht kwaad nog worden overwonnen. Zoo niet, dan gaat de ontwikkeling van de ziekte al verder en verder, totdat ze eindelijk geworden is tot wat in het gewone leven, ten onrechte, meest onder tuberculose wordt verstaan: de longtering.
Longtering is niet anders dan het stadium der longtuberculose, waarin het lichaam, onder den invloed der ziekte, begint weg te teren. Iedere teringlijder is dus een tuberculeuze, maar lang niet iedere tuberculeuze is een teringlijder. Als doodsoorzaak hebben echter beide namen nagenoeg dezelfde beteekenis, omdat schier alle lijders aan longtuberculose eerst sterven, als zij teringlijders geworden zijn. De verschijnselen van deze ziekte : koorts, vermagering, bloedopgeven, zijn algemeen bekend.
Longtering, als gevolg van de besmetting met het tuberkelgif, is een uiterst veelvuldig voorkomende ziekte. Het aantal lijders is niet bekend, omdat de ziekte niet behoeft te worden aangegeven, maar men kan het schatten naar het aantal sterfgevallen: 7 a 8000 per jaar, meer dan aan alle andere besmettelijke ziekten te zamen. De sterfte wordt echter in de laatste jaren niet onbelangrijk minder; een verschijnsel dat ook in andere landen kan worden waargenomen. Over het algemeen is ze ook in ons land, in vergelijking met andere landen, niet bijzonder hoog; in Oostenrijk, Frankrijk, Rusland enz. is ze veel hooger. Het getal der aan longtuberculose overledenen is in ons land nog geen elfde van ’t totaal aantal sterfgevallen. In ’t laatste jaar (1903) was het aantal overledenen aan tuberculose op de 1000 levenden: 1.32.
Een dertig jaar geleden was dat cijfer 2.4. Op den middelbaren leeftijd is de sterfte het grootst: tot een derde van alle sterfgevallen in die jaren.
De bestrijding der ziekte kan op velerlei wijzen geschieden, door directe en indirecte middelen. De eerste beoogen het tegengaan van het besmettingsgevaar, door spoedige en doelmatige verpleging der lijders, die de groote bron vormen, van waaruit zich de besmetting verspreidt, en door andere maatregelen die de gezonden tegen het gevaar beveiligen: het verbod van spuwen in openbare middelen van vervoer en andere publieke plaatsen enz. Door de indirecte middelen tracht men het weerstandsvermogen van de gezonden te verhoogen en dus het gevaar voor hen van minder beteekenis te maken. Als zulke middelen gelden alle maatregelen die de volksgezondheid en de levensvoorwaarden kunnen verbeteren: zorg voor goede voeding, betere woningen enz. In dezen gedachtengang wordt vooral aan het krachtiger maken van het kind groote aandacht gewijd, en in het algemeen aan verspreiding van goede hygiënische begrippen en juiste inzichten in het wezen der ziekte veel waarde gehecht. In de laatste jaren is de bestrijding der tuberculose in alle beschaafde landen met kracht ter hand genomen; in Duitschland bijv. vooral door de oprichting van volkssanatoria, die den lijders een goede behandeling waarborgen, en over de resultaten waarvan men recht heeft tevreden te zijn, in Frankrijk en elders, waar niet zooveel geld beschikbaar is en men in de sanatoria ook niet algemeen zooveel vertrouwen stelt, door de oprichting van „dispensaires”, die de lijders opsporen en zooveel mogelijk met raad en daad ter zijde staan.
In ons land bestaan thans een drietal groote sanatoria en een aantal kleinere particuliere, en zijn voorts in vele steden plaatselijke vereenigingen, in den geest der ., dispensaires” opgericht. Een doelmatige en krachtige bestrijding is eerst mogelijk geworden, toen men tot het inzicht gekomen was dat frissche lucht en goede voeding de voornaamste voorwaarden tot genezing zijn en vooral ook, toen men had leeren begrijpen dat de tuberculose volstrekt niet, zooals men vroeger steeds dacht, een ongeneeslijke ziekte is. Van Regeeringswege is sedert een paar jaren tot bestrijding der tuberculose een post op de Rijksbegrooting gebracht. De groote en krachtdadige belangstelling van H. M. de KoninginMoeder wordt door een ieder gekend en dankbaar gewaardeerd.
Door de oprichting van het Nederlandsch Centraal-Comité tot bestrijding der tuberculose is aansluiting van ons land aan het Internationale Centraal Bureau te Berlijn, waarin schier alle landen vertegenwoordigd zijn, mogelijk geworden.
Zie ook Varkensziekte.
