gorgelet

betekenis & definitie

gorgelet [soort kruik]. Gorgelet is een woord nu aan weinigen bekend, maar dat dikwijls voorkomt bij onze oude schrijvers over Indië, bijvoorbeeld Baldaeus, Afgoderye der Heydenen, p. 62: ‘zij stopte den hals van ’t gorgelet, zoodat het water daaruyt niet konde loopen.’ Valentijn, IV, I, p. 54: ‘de derde slavin draagt een gorgelet met water na.’ Zulk een gorgelet wordt door Van Linschoten uitvoerig beschreven, waar hij in zijn Itinerario handelt ‘van de manieren ende usantiën der Portugaloysers ende Mestisen vrouwen in Indië,’ p. 47. ‘Desgelijcks, wanneer zij drincken,’ zegt hij, ‘hebben een manier van potgiens, gemaeckt van swarte aerde, zijn seer fijn ende dun, op die manier van de pullen die men bij ons gebruyckt om die bloemen in te setten, ende binnen in den hals is een schildeken vol gaetgiens; dit cruycxken wordt ghenaemt Gorgoletta, om dieswille dat als men wil drincken soo hout ment omhoog om niet aen de mont te raken, ende alsdan comt het water door de gaetgiens die binnen in den hals in ’t schildeken staen, ende loopen al gorgelende inde mont sonder een druppel te storten, ’twelcke zij doen door groote reynigheyt, omdat niemant het aende mont souden setten; ende wanneer daer jemant eerst nieuw van Portugal comt, ende wil dan beginnen te drincken, op haer manier als voorseyt is, en door die onghewoonte hem bestort, hebben dan een groot playsier ende belachen hem.’

Het blijkt tevens uit deze plaats dat gorgelet weer een woord is, dat onze voorvaderen in Indië van de Portugezen hebben overgenomen. In het Portugese woordenboek van Moraes Silva wordt Gorgolèta aldus omschreven: ‘Quarta de barro de gargalo largo, no qual ha un raro, e passando agua por elle caindo umas bolinhas que estão no fundo, faz a agua um som ao beberse,’ dat is ‘een aarden vat met wijde hals, waarin zich een zeef bevindt, waarop onder het drinken balletjes vallen, die op de bodem liggen, zodat het water, er doorgaande, een geluid maakt.’