o., stroming in de Amerikaanse wetenschapstheorie die ervan uitgaat dat de betekenis van begrippen gelegen is in de typische handelingen (operaties) die nodig zijn om een bepaalde toestand te meten of vast te stellen, en die daarom als methode de zgn. operationele definitie hanteert.
De gedachte van het operationalisme werd in 1927 ontwikkeld door de Amerikaanse fysicus P. W.Bridgeman, onder invloed van de nieuwe inzichten die Einsteins relativiteitstheorie voor de fysica had opgeleverd. Hij stelde dat b.v. het begrip ‘lengte’ met betrekking tot een tafel voldoende is vastgesteld door de handelingen die voor het meten nodig zijn exact te definiëren: het aantal malen dat een meetlat erlangs gelegd kan worden. Het begrip ‘lengte’ als afstand tussen twee sterren vereist een andere definitie, doordat geheel andere handelingen nodig zijn voor het meten ervan. Het begrip ‘intelligentie’ met betrekking tot een individu kan grijpbaar gemaakt en vastgesteld worden door te zien wat een intelligentietest uitwijst (meet).
Het operationalisme wil aldus tot een zekere kennis komen, die door de gebruikte methode elke willekeurige en subjectieve verklaring uitsluit. Het had vooral zin, omdat allerlei vormen van begripsverwarring langs deze weg vermeden konden worden en gegevens van verschillende operationele oorsprong voor verschillende waarderings-en bewerkingswijzen in aanmerking kwamen. Zo is introspectie een andere handelwijze dan de directe zintuiglijke waarneming; op basis van de operationele verschillen hebben de gegevens die door beide onderscheiden handelingen verkregen worden, andere implicaties en mogelijkheden. Het operationalisme heeft daardoor grote kentheoretische betekenis.
LITT. E.Boring e.a., Symposium on operationism (1945); P.W.Bridgeman, The logic of modern physics (1954); J.Klüver, Operationalismus, Kritik und Geschichte einer Philosophie der exakten Wissenschaften (1971).
