christelijke feestdag op 6 jan. ter herdenking van de ‘wijzen uit het oosten’, die volgens Matt.2 bij de waarneming van een bijzondere ster naar Bethlehem kwamen om een nieuwgeboren ‘koning der Joden’ te aanbidden en hem geschenken te brengen (goud, wierook, mirre). Uit dit aantal geschenken maakte men later op dat deze wijzen drie in getal, en uit Ps.72,10 en Jes.49,7 dat zij koningen geweest waren.
Reeds bij Beda (♱735) worden zij genoemd Melchior, Kaspar en Balthasar. Daar zij de eerste heidenen waren aan wie de komst van Christus werd geopenbaard, werd in de oude Kerk op het
feest van de Verschijning des Heren (zie epifanie) aan hen gedacht. ICONOGRAFIE. In de christelijke kunst is de aanbidding door de Drie Koningen (ook: Wijzen of Magiërs) een van de meest voorkomende motieven. Op de schoot van Maria zittend, neemt het Christuskind de hulde en geschenken (mirre, wierook en goud) van de Wijzen uit het Oosten in ontvangst. In de vroegchristelijke en Byzantijnse kunst komen zij aangesneld in gelijke kleding met Frygische mutsen op het hoofd. Omstreeks de 14e eeuw worden Melchior, Balthasar en de moor Kaspar resp. knielend, halfknielend en staand, met kronen op het hoofd, uitgebeeld. Zij symboliseren o.a. de drie toen bekende werelddelen, nl.
Europa, Azië en Afrika. Ook worden de Drie Koningen, vergezeld van een stoet exotische dieren, in een landschap geplaatst.
LITT. H.Kehrer, Die heil. drei Könige in Lit. und Kunst (2 dln. 1908—09); G.Vezin, L’adoration et le cycle des Mages dans l’art chrétien primitif (1950); J.J.M.Timmers, Christ. symboliek en iconografie (2e dr. 1974).
VOLKSKUNDE
De huldiging van de drie wijzen kwam pas recht tot bloei toen hun ‘relikwieën’ van Milaan naar Keulen kwamen (1164). Eenmaal algemeen in de Nederlanden en daarbuiten gevierd, beperkt Driekoningen zich in de 20e eeuw echter in hoofdzaak tot Ned. Limburg (in de gezinnen eet men de koningskoek, met daarin verborgen een ‘boon’: wie deze treft, is koning of koningin, maar moet ook trakteren) en Noord-Brabant, waar na de Eerste Wereldoorlog in ’s-Hertogenbosch het Driekoningenzingen door de jeugd herleefde. Na de Tweede Wereldoorlog nam deze viering door organisatie snel in stad en dorp toe. De zingende kinderen gaan als Drie Koningen verkleed. Tilburg schijnt ’s-Hertogenbosch te evenaren.
In Belg. Brabant is het driekoningenzingen steeds gebruikelijk gebleven.
LITT. K.C.Peeters, Het volkskerstlied (sterrelied) (1942); K.Meisen, Die heiligen Drei Könige und ihr Festtag im volkstümlichen Glauben und Brauch (1949); S.J.van der Molen, Levend volksleven (1961).
