[Gr. dis, twee, lemma, bewering], o. (-’s),
1. een vorm van argumentatie, waarin twee mogelijkheden onderzocht worden, die beide tot dezelfde conclusie leiden ;
2. in ruimere zin en in de dagelijkse omgangstaal: een lastige keuze tussen twee moeilijke of onaangename zaken; netelig vraagstuk: voor een dilemma staan; iemand voor een plaatsen.
Men onderscheidt een constructief en een destructief dilemma; in het eerste geval is de conclusie positief, in het laatste negatief. Verder kan een dilemma eenvoudig of samengesteld zijn al naargelang de conclusie een enkelvoudig of samengesteld oordeel is (voorbeeld van het laatste: ‘A of B is waar’). Een bekend voorbeeld van een eenvoudigconstructief dilemma is Sokrates’ beschouwing over de dood in Platoons Apologie: ‘Wanneer wij sterven dan hebben wij óf een ongestoorde slaap óf het genoegen te verkeren in het gezelschap van andere mensen. Wanneer wij een ongestoorde slaap hebben, dan is de dood een goed. Wanneer wij in het gezelschap van andere mensen zijn, dan is de dood een nog groter goed. Conclusie: de dood is altijd een goed’.
Een dilemma kan men op twee manieren bestrijden. Men kan een van de premissen bestrijden; in het gegeven voorbeeld zou men b.v. kunnen bestrijden dat ongestoorde slaap een goed is. Men kan echter ook trachten aan te tonen, dat de rij van gestelde mogelijkheden in het dilemma niet is uitgeput; in het gegeven voorbeeld zou men naast de door Sokrates gestelde mogelijkheden ook nog kunnen stellen dat de dood mogelijkerwijze een ingaan in het oordeel Gods betekent.
