Gepubliceerd op 17-01-2021

Milieuverontreiniging

betekenis & definitie

v., de door menselijk handelen veroorzaakte afgifte van stoffen en energie aan het milieu, in zulke grote hoeveelheden of intensiteiten dat zij op zichzelf of te zamen nadeel voor de gezondheid van de mens of aanmerkelijke hinder opleveren en/of schade berokkenen aan dieren, planten of ecosystemen.

© Bij de aanpak van het milieuverontreinigingsprobleem zijn twee aspecten belangrijk, namelijk de handeling (de afgifte aan het milieu) en de toestand die daarvan een gevolg is (de aanwezigheid in het milieu). Men onderscheidt chemische milieuverontreiniging (ten gevolge van het lozen van chemische stoffen in het milieu) en fysische milieuverontreiniging (ten gevolge van een teveel aan fysische verschijnselen zoals warmte, geluid of radioactiviteit). Bij warmte spreekt men ook van thermische verontreiniging.

Oorzaken De industriële revolutie en de opkomst van de moderne geneeskunde veroorzaakten in de 19e en begin 20e eeuw een geweldige toename van de wereldbevolking. Hiermee ging een grote toename in het gebruik van natuurlijke grondstoffen gepaard, evenals een sterke stijging van de hoeveelheid afval die werd geproduceerd. Dit afval, dat vroeger door de omgeving van de mens vanwege het vermogen ervan tot→ zelfreiniging nog redelijk verwerkt kon worden, heeft echter zulke proporties aangenomen dat de capaciteit tot zelfreiniging in aanzienlijke mate wordt overschreden. Bovendien werden er steeds meer stoffen geproduceerd die niet of nauwelijks afbreekbaar zijn door het natuurlijk milieu. De opkomst van de industrie bracht tevens een concentratie van bedrijven en woningen met zich mee (de verstedelijking) en dus ook van afval.

In de economisch ontwikkelde landen is de belangrijkste oorzaak van het milieuprobleem de overproduktie en de overconsumptie geworden. Als een gevolg van deze ontwikkelingen werd het natuurlijk milieu op vele plaatsen veranderd of zelfs vernietigd. Soms waren het rechtstreekse ingrepen, zoals steden- en wegenbouw of het afsluiten van zeearmen. Dikwijls echter waren het meer geleidelijk verlopende veranderingen van het milieu die een indirect gevolg zijn van het menselijk handelen. Sommige van deze geleidelijke veranderingen werden vrij snel onderkend als een mogelijk gevaar voor de mens. Een groter aantal manifesteerde zich echter in een veel later stadium.

Vaak was er sprake van een bedreiging van planten en dieren en bestond er geen direct gevaar voor de mens. Bij de afweging van belangen heeft het mogelijke gevaar voor de mens altijd een belangrijke rol gespeeld, de bedreiging van planten en dieren is pas in de jaren zeventig onderkend. Een aantal milieu-affaires en milieurampen heeft daartoe bijgedragen. Thans wordt men zich bewust dat de huidige welvaart wellicht ten koste gaat van de toekomstige en dat het natuurlijk milieu beperkingen oplegt aan de economische groei. Dat wordt onder meer weerspiegeld in het tot stand komen van een groot aantal wetten inzake het milieu. Bij belangrijke beslissingen omtrent voornemens welke het milieu betreffen, zullen in de toekomst in de afweging van verschillende aspecten de milieuaspecten meegenomen moeten worden.

Deze aspecten zullen worden aangedragen door het milieu-effectrapport, dat door degene die het voornemen wil uitvoeren, moet worden overhandigd aan de beslissingnemers. Ook internationaal wordt het milieuprobleem onderkend, hetgeen o.a. tot uiting komt in milieuprogramma’s van de VN (uNEP), de Wereld Gezondheids Organisatie (WGO), de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling en de EG. Dat neemt overigens niet weg, dat bij vele beslissingen, die het milieu betreffen, nog steeds de economische overwegingen de doorslag geven. Gebrek aan kennis omtrent de gevolgen van een bepaalde handeling voor het milieu wreekt zich hier. Het inzicht in de ecologische samenhang tussen de verschillende organismen in het milieu, waarvan de mens er slechts één is, verdient derhalve thans de grootste aandacht. Een gezamenlijke inspanning van overheid en bedrijfsleven is hiervoor een eerste vereiste, waarbij niet alleen de bestrijding van een aantal symptomen ter hand moet worden genomen, maar waar het onderzoek naar de ecologische relaties centraal zou moeten staan.

Chemische verontreiniging De chemische verontreiniging van het milieu wordt meestal in bodem-, water-, lucht- en voedselverontreiniging onderverdeeld. De verschillende vormen van verontreiniging treden op bij produktieprocessen, bij gebruik en consumptie van produkten en bij het verwerken en lozen van niet meer bruikbare produkten (→ bodemverontreiniging, -^waterverontreiniging, → luchtverontreiniging). Men kan daarbij nog onderscheid maken in afbreekbare stoffen en slecht- of nietafbreekbare stoffen. Afbreekbare stoffen zoals menselijke uitscheidingsprodukten, groente- en tuinafval, olie, papier en sommige detergenten kunnen in principe grotendeels door het milieu worden verwerkt. De kwantiteit is hier veeleer een probleem dan de kwaliteit. Men springt de natuur wel bij door b.v. het gebruik van rioolwaterzuiveringsinstallaties.De technologische ontwikkeling heeft echter geleid tot de produktie van allerlei milieuvreemde stoffen die vaak niet of slecht afbreekbaar zijn.

Hiertoe behoren stoffen als DDT, de ‘drins’, de polychloorbifenylen (PCB), en talloze tussen- en eindprodukten van chemische syntheses van geneesmiddelen, kleurstoffen, kunststoffen enz. Niet alleen de kwantiteit (per jaar worden ruim 100 mln. t rini in Nederland is Nieuwe stad.