Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Boerderijen in Middenbeemster

betekenis & definitie

De boerderijen in de Beemster, in de regel stolpboerderijen, zijn veelal gebouwd in baksteen of baksteen en hout. Enkele boerderijen zijn geheel in hout opgetrokken.

Het rijkste voorbeeld is boerderij De Eenhoorn (Middenweg 196), waarvan het deels onderkelderde bakstenen woongedeelte een hoger opgetrokken middenpartij met classicistische halsgevel heeft. Deze wordt bekroond door een segmentvormig fronton met daarop het beeld van een eenhoorn; een cartouche vermeldt als bouwjaar 1682.

In de melkkelder bevindt zich een betegelde schouw.Bij de boerderij Lepelaar (Middenweg 194) heeft de middenpartij van het bakstenen woongedeelte een schoudergevel met vazen en bekronend fronton. Gevelstenen tonen een lepelaar en het jaartal 1683. De opkamer bevat een betegelde wand en op het houtwerk geschilderde voorstellingen van engeltjes en ploegende boeren. In oorsprong 17de-eeuws is ook de boerderij Tijdverdrijf (Middenweg 50) bij Noordbeemster met darsdeuren aan de voorzijde. De in de 19de eeuw gepleisterde gevel is in de top gedateerd 1667.

Uit de 18de eeuw dateert de bakstenen stolphoeve Broedersbouw (Oostdijk 13) met een dubbel hooivak en darsdeuren aan de voorzijde. De voorgevel heeft een hogere middenpartij met klokgevel, voorzien van een gevelsteen met de boerderijnaam en het jaartal 1742. Het interieur uit de bouwtijd is goed behouden met onder meer een dubbele tegelschouw. In 1780 (cartouche) ontstond de bakstenen stolphoeve Poortugal (Westdijk 6) met uitgebouwd bedrijfsgedeelte. De hogere middenpartij aan de voorzijde heeft een puntgevel met frontonbekroning. Met riet gedekt is de 18de-eeuwse houten stolphoeve Middenweg 105.

In de 19de eeuw werd bij sommige boerderijen een statig herenhuis als woongedeelte gebouwd, zoals omstreeks 1875 het eclectische herenhuis bij de hoeve Volgerwijck (Volgerweg 36). Deze is genoemd naar een 17de-eeuwse buitenplaats, waarvan alleen de gemetselde boogbrug met geblokt gemetselde hekpijlers resteert. De boerderij Volgerweg 41 heeft een herenhuis uit circa 1860, de hoeve Mariënheuvel (Volgerweg 79) een wit gepleisterd eclectisch herenhuis uit circa 1875.

De meeste 19de-eeuwse boerderijen zijn stolpboerderijen met een uitgebouwde koestal en aan de voorzijde een rechte kroonlijst, al dan niet bekroond door een (houten) topgevel. Veel na 1870 gebouwde boerderijen hebben een (vooruitstekende) hogere middenpartij. De met hoeklisenen uitgevoerde hoeve Middenweg 112 (circa 1820) heeft recent een houten tuitgevel gekregen. Ter linkerzijde bevindt zich een bakstenen aanbouw met tuitgevel, mogelijk een ouderkamer. Boerderijen met een houten topgevel zijn verder Volgerweg 27, Kerkzigt (Jisperweg 109) met uitgebouwd woongedeelte en Jisperweg 133 met geknikt schilddak. De in 1859 gebouwde hoeve De Meerwaarde (Middenweg 189; gerestaureerd 1984) heeft een bakstenen voorgevel met hoeklisenen en een houten klokgevel met fronton.

Een bakstenen klokgevel bezitten de boerderijen Middenweg 190 en Rijperweg 40. De laatstgenoemde boerderij is deels gepleisterd, heeft darsdeuren in de voorgevel en een dwars aangebouwde verlengde koestal.

De in oorsprong 17de-eeuwse boerderij Vredenrust (Volgerweg 42) is voorzien van een 19de-eeuwse sobere neoclassicistische voorgevel met een door een fronton bekroonde middenpartij, een omlijste ingang en op de schoorsteen een windvaan met een voorstelling van een walvisvaarder. Binnen bevindt zich een 17de-eeuws gebeeldhouwd rondboogportiek onder een ovaal venster, waarvan de gebeeldhouwde omlijsting is versierd met engeltjes. Verder zijn er een geschilderd plafond en resten van een 19de-eeuwse decoratieve beschildering. Een sobere neoclassicistische voorgevel hebben ook de boerderijen Rijperweg 32 (1863), Zonnehoek (Middenweg 2; 1869) en Volgerweg 26 (met pilastergeleding). De van oorsprong 17de-eeuwse hoeve Zaandam (Middenweg 107) bezit eveneens een 19de-eeuwse neoclassicistische voorgevel. De boerderij Hoogerlust (Jisperweg 103) is voorzien van een hogere middenpartij met fronton, balkon en zuilenportiek.

Van een ouder gebouw ter plaatse is het 18de-eeuwse toegangshek met geblokte bakstenen hekpijlers behouden, evenals twee gevelstenen (met afbeelding papiermolen en met het jaartal 1774). Boerderij De Kleine Bijenkorf (Middenweg 193) heeft een met gesneden windveren omlijste geveltop.

Karakteristieke voorbeelden van boerderijen met een eclectisch gedetailleerde voorgevel zijn Beemster Wapen (Middenweg 44; 1884), Jisperweg 130, Arbeid Adelt (Volgerweg 30) en Hovenberg (Jisperweg 19; 1889), alle met (tuin)deuren in de middenpartij. Een eclectische gevel heeft ook de boerderij Vredeveld (Volgerweg 59) met een brede middenpartij. De Cornelishoeve (Middenweg 33; circa 1880) is voorzien van siermetselwerk en sierspanten bij de topgevel en de naastgelegen wagenschuur. Voorbeelden van stolpboerderijen met neorenaissance-details uit circa 1890 zijn Bouwlust (Jisperweg 110), Rijperweg 16, Oostdijk 11 en Mariahoeve (Middenweg 95); de laatste heeft een uitgebouwde koestal. Voorbeelden van andere boerderijtypen zijn er ook, zoals Jisperweg 123 met een eclectisch middenganghuis (circa 1870) en een losse houten stolpschuur. De boerderij Rijperweg 17 ontstond rond 1890 door verbouwing van een bij een gesloopt herenhuis behorende paardenstal.

Boerderij De Ark van Noach (Westdijk 9) heeft een gedeeltelijk houten woongedeelte en een aparte brede stolpschuur. In neorenaissancestijl uitgevoerd is de langhuisboerderij Rijperweg 115 (circa 1890) met uitgebouwde koestal. Begin 20ste eeuw verrees met een smal voorhuis en een met riet gedekte grote schuur de boerderij Latenstein (Jisperweg 99). De hoeve Leeghwater (Middenweg 34) heeft een woonhuis in Nieuw Historiserende stijl (1912) en een laat-19de-eeuwse schuur met uitgebouwde koestal.