Monumenten in Nederland: Noord-Brabant

Ton Kappelhof, Chris Kolman, Ben Kooij, Ben Olde Meierink, Nelleke Reijs en Ronald Stenvert (1997)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Woonhuizen in Geertruidenberg

betekenis & definitie

Woonhuizen. De oudste huizen in de binnenstad hebben een gevel uit het begin van de 17de eeuw, maar kunnen daarachter een oudere kern hebben.

Ook de 19de-eeuwse gevels verbergen vaak een ouder huis.Het sinds kort bij het stadhuis getrokken pand Markt 34 bestaat uit twee huizen, die in 1632 bij elkaar zijn gevoegd. De kelder en het achterhuis van het rechter deel dateren nog uit omstreeks 1400, het voorhuis en de verdieping uit omstreeks 1540. In het voorhuis bevinden zich 16de-eeuwse wandschilderingen met taferelen uit het lijdensverhaal van Christus, naar het voorbeeld van de houtsneden van de ‘Grote Passie’ van Albrecht Dürer. Het linker deel heeft een 15de-eeuwse kelder met tongewelf; de rest van het huis dateert uit het derde kwart van de 16de eeuw. Beide huizen hebben een trapgevel uit omstreeks 1600. De Roos (Markt 46) is een diep huis met trapgevel ongeveer uit 1600.

Vensters en deur hebben zandstenen omlijstingen. De twee vroeg-17de-eeuwse eenlaagshuizen Koestraat 58 en 60 zijn door een osendrop van elkaar gescheiden. Beide panden hebben een trapgevel die voorzien is van geprofileerde vensterbogen op kraagsteentjes in de vorm van maskers, geprofileerde waterlijsten en een toppilaster op kraagsteen. De pui, vensters en deuren zijn niet origineel. Koestraat 58 heeft een gereconstrueerde pui. Het huis Markt 28, met trapgevel en sierankers, dateert getuige de gevelsteen met het familiewapen van Maes de Loeckers uit 1603.

Het eenlaagspand In de Vrachwage (Venestraat 29) heeft een trapgevel met op de top een schildhoudend leeuwtje. Volgens de gevelsteen, waarop een paardenkar is voorgesteld, dateert het huis uit 1646. Bij een restauratie omstreeks 1970 werden nieuwe ramen aangebracht. Markt 30, van oorsprong een 17de-eeuws huis, heeft een voorgevel met ingezwenkte top, die in de 19de eeuw een blokkenbepleistering kreeg. De gevelsteen toont een wijnstok en het jaartal 1665.

In de tweede helft van de 18de eeuw werden veel huizen verbouwd. Een voorbeeld daarvan is Vismarktstraat 2, een statig herenhuis met Lodewijk XVI-gevel. Aan het eind van de 18de eeuw kwam dit huis tot stand kwam door een verbouwing van twee, waarschijnlijk 16de-eeuwse, brouwerijen. Van 1830 tot 1953 heeft het deel uitgemaakt van de Havenkazerne, een complex van gebouwen uit verschillende perioden. Sinds de restauratie in 1988-'89 doet het dienst als cultureel centrum en bibliotheek.

De panden Markt 18 en 30 hebben 19de-eeuwse neoclassicistische voorgevels, beide met attiek. Havendijk 1 is een blokvormig pand uit de eerste helft van de 19de eeuw. Het woon- en winkelpand De Haamer (Koestraat 9) heeft een winkelpui uit de tweede helft van de 19de eeuw. Café De Wildeman (Brandestraat 16) heeft waarschijnlijk een 18de-eeuwse kern en een pui uit tweede helft 19de eeuw. Achter de uit 1896 daterende neorenaissance-gevel van Markt 1 gaat een in oorsprong 16de-eeuws, maar later diverse keren verbouwd huis schuil. De gevelsteen met de driekante steek herinnert aan het bezoek van Lodewijk Napoleon in 1809. Het interieur bevat beschilderde behangsels van De la Rivière uit omstreeks 1805 en enkele laat-19de-eeuwse stucplafonds.

Villa 't Kasteeltje (Oude Stadsweg 1) verrees in 1902 op een vrije plattegrond en met een traptorentje. In de salon bevindt zich een uit het pand Markt 34 afkomstige, gesneden houten maniëristische schouw uit 1624 met natuurstenen beelden van de Rede en de Gerechtigheid en de familiewapens van Van Beveren-Goudswaert.