Monumenten in Nederland: Noord-Brabant

Ton Kappelhof, Chris Kolman, Ben Kooij, Ben Olde Meierink, Nelleke Reijs en Ronald Stenvert (1997)

Gepubliceerd op 02-01-2020

De Herv. kerk in Heusden

betekenis & definitie

De Herv. kerk (Kerkstraat ong.) is een driebeukige gotische basiliek met driezijdig gesloten koor, noordtransept en transeptachtige dwarskapel aan de zuidzijde. De toren werd in 1944 opgeblazen en daarbij ging één travee van het middenschip verloren.

Bij de restauratie van de zwaar gehavende kerk in 1953-'54 herbouwde men die travee en ontstond een nieuwe westgevel.De geschiedenis van de oorspronkelijk aan St. Catharina gewijde kerk gaat waarschijnlijk terug tot 1210. In 1328 en 1406 volgde vergrotingen, waarna in 1550-'55 de noordelijke zijbeuk en het noordtransept tot stand kwamen, uitgevoerd in baksteen met natuurstenen speklagen. De gevel van het noordtransept heeft in de top teruggemetselde casementen met restanten van beeldhouwwerk. De noordbeuk, waarvan twee traveeën zijn overgebleven, is een voorbeeld van wat het Haagse hallentype genoemd wordt. Elke zijbeuktravee is met een topgevel verhoogd om een groot venster te kunnen plaatsen en heeft een tongewelf haaks op het middenschip.

Na schade door de stadsbrand van 1569, volgde herbouw en ingebruikneming als Herv. kerk in 1587. De 16de-eeuwse aanbouw aan de zuidzijde van het koor verbouwde men toen tot consistoriekamer. De herbouw van het koor werd in 1637 afgesloten.

Inwendig is de kerk overdekt met houten tongewelven. Tussen de beuken bevinden zich achtkantige pijlers en scheibogen. In de koorsluiting staat het marmeren grafmonument van gouverneur Johan Theodoor van Friesheim († 1733) tijdens zijn leven in 1728 geplaatst naar ontwerp van Jacob Marot en vervaardigd door J.B. Xavery. Het orgel, afkomstig uit de Broederkerk te Zutphen, werd in 1828 gebouwd door de firma R.A. Lohman en Zn. uit Groningen.

In het koor staan drie klokken opgesteld: één uit 1334, tijdens de restauratie onder de grond gevonden, de overige uit 1506 (gegoten door Gerard van Wou) en 1518 (gegoten door Wilhelmus en Jasper Moer). In koor en schip liggen 17de- en 18de-eeuwse grafzerken.