Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Woonhuizen in Tiel

betekenis & definitie

Karakteristiek voor de binnenstad zijn de, al dan niet gepleisterde, lijstgevels uit de 18de of 19de eeuw. Achter veel van deze gevels bevindt zich echter een oudere, vaak nog middeleeuwse, kern.

Zo heeft het in 1796 verbouwde, gepleisterde hoekpand Sterkenburg (Gasthuisstraat 96) een laat-middeleeuwse kelder met kruisgewelven en een hoog zadeldak tussen topgevels.In het linker deel van het gepleisterde dwarshuis St.-Walburgstraat 19 bevindt zich een vermoedelijk laat-15de-eeuws houtskelet. Later is het huis in twee fases uitgebreid. Ook het gepleisterde Gasthuisstraat 24 heeft een laat-middeleeuwse kern. Uit het eerste kwart van de 16de eeuw dateert het hoekhuis Weerstraat 47-49, waarvan de hoge trapgevel met kleine treden is voorzien van spaarvelden met korfbogen. De pui is in 1954 in aangepaste stijl gerestaureerd. De gepleisterde zijgevel aan de Kleibergsestraat bevat een poortje uit 1623.

Ook het dwarse huis St.-Walburgstraat 17 heeft een 16de-eeuwse kern. De voorgevel met kroonlijst en ingangsomlijsting kwam rond 1800 tot stand. Inwendig heeft het uit die tijd een gestucte schoorsteenmantel naar ontwerp van M. Rieff.

Een eenvoudig, klein 18de-eeuws huis is Kerkstraat 23. Het herenhuis Ambtmanstaat 9, met lijstgevel en middenrisaliet in Lodewijk XVI-stijl, is laat-18de-eeuws. Aan de achterzijde bevindt zich een laat-19de-eeuwse tweelaags veranda. Het Hooge Huys (Koornmarkt 20) is een tweebeukig dwars huis met zadeldaken tussen zijtopgevels. De lijstgevel met ingangsomlijsting en hardstenen dubbele bordestrap kwam rond 1800 tot stand. Thans is het pand als moskee in gebruik. Vroeg-19de-eeuwse gevels zijn Gasthuisstraat 20, met omlijste ingang, en Koornmarkt 20 en Agnietenstraat 26 met geblokte pilasters.

De poort in de gevel van het laatstgenoemde pand gaf toegang tot het achtergelegen (gesloopte) Agnietenklooster. Een gepleisterd pand met een midden-19de-eeuws uiterlijk en een oudere kern is Ambtmanstraat 30. Aanvankelijk hoorde het met Hoogeinde 2 tot het Oude Weeshuis en werd het bewoond door de ‘ouders’. Beide panden zijn in 1793 gewijzigd. Agnietenstraat 17 is een herenhuis met kroonlijst en gepleisterde pilasters uit 1840. Het gepleisterde neoclassicistische herenhuis Huis Zorgvliet (Burg.

Meslaan 81) kwam rond 1850 tot stand. Het hoekpand Koornmarkt 2 heeft een eenvoudige lijstgevel uit circa 1860. Naar ontwerp van K.G. Zocher verrees in 1863-'64 de symmetrisch opgebouwde rij twee- en drielaags herenhuizen St. Walburg 3-6. Uit dezelfde tijd zijn ook de eclectische panden St.

Walburg 7-9. Het gepleisterde herenhuis Kalverbosch 6 uit het derde kwart van de 19de eeuw heeft een omlijste ingang en een kroonlijst met consoles en oeilde-boeufs. Het pand Kalverbosch 4 is voortgekomen uit een 18de-eeuwse stadsboerderij en kreeg in het derde kwart van de 19de eeuw een verdieping. Het gepleisterde blokvormige landhuis Nieuw-Geerestein (Burg. Meslaan 121) ontstond rond 1865. Op initiatief van O.J.C.

Hoogendijk werd in 1860 het complex arbeiderswoningen Grote Brugse Grintweg 76-106 e.o. gesticht. Deze eerste sociale woningbouw in Tiel heeft een U-vormige opzet met eenlaags woningen, iets hogere hoekgebouwen en een tweelaags poortgebouw.

Voorbeelden van eclectische huizen zijn Prinses Beatrixlaan 17-19 (circa 1870) en de gepleisterde panden Prinses Beatrixlaan 3 (circa 1870) en Westluidensestraat 57 (circa 1880). Eclectische vormen en een asymmetrische opzet heeft het vrijstaande, gepleisterde herenhuis Stationsstraat 2 uit circa 1885. A. Jansen en A. Jansen Cz. lieten in 1891 de burgerwoonhuizen Konijnenwal 30-36 optrekken. Andere burgerwoonhuizen uit circa 1890 zijn Konijnenwal 40-46, met souterrain en topgeveltjes boven het risaliet.

Het dubbele herenhuis Ambtmanstraat 20-22 verrees in 1894 naar een ontwerp van D. Semmelink en vertoont neorenaissance-invloeden, zoals het onder meer in gele verblendsteen uitgevoerde siermetselwerk. De villa Burg. Meslaan 1 is in 1898 in neorenaissancestijl gebouwd.

De villa Kalverbosch 5 is gebouwd in 1905 in jugendstil-vormen voor de fabrikant Daalderop, met op de verdieping twee driezijdige erkers. Jugendstil-details zijn ook herkenbaar bij Stationsstraat 11-15 (circa 1908-'10) en de naar ontwerp van P.G. Buskens met vierkante torentjes opgetrokken huizenblokken Stationsstraat 10-16 (circa 1910). In ‘Um 1800’-stijl uitgevoerd is Stationsstraat 18 uit 1907, een onderkelderd pand met mezzanino, hoog schilddak en dakruiter. De expressionistische villa Pannenhuys (Mr. Troelstrastraat 1) is in 1930 gebouwd naar ontwerp van E.

Nijsten. Ook de rond 1935 met een rieten dak opgetrokken villa Burg. Meslaan 75 toont expressionistische invloeden.